حشره کش ها (Insecticides) دستهای از مواد شیمیایی یا طبیعی هستند که برای کنترل و از بین بردن حشرات مضر در کشاورزی، بهداشت عمومی و محیط زندگی انسان مورد استفاده قرار میگیرند. این مواد با اثرگذاری بر سیستم عصبی، متابولیسم یا فیزیولوژی حشرات، آنها را از بین میبرند یا از تکثیرشان جلوگیری میکنند.
آنچه در این مقاله میخوانیم:
- انواع حشره کش
- کاربردهای حشره کش
- مزایا و معایب حشره کش
- اثر حشره کش بر سلامت انسان
- چه کسانی در معرض خطر بیشتری از حشره کش هستند؟
- پیشگیری و ایمنی از حشره کش
- مدت زمان باقیماندن اثر حشره کش
- روشهای کاهش باقیمانده حشره کش
- پیامدهای باقیماندن حشره کش
- کم ضررترین حشره کش ها
- استفاده از روشهای طبیعی جایگزین برای حشره کش
انواع حشره کش
حشرهکشها بر اساس منشاء، شیوه عمل، و نحوه استفاده، به دستههای مختلف تقسیم میشوند:
بر اساس منشاء
- شیمیایی: ترکیبات مصنوعی تولید شده در آزمایشگاهها، مانند ارگانوفسفاتها و پایروتیروئیدها.
- طبیعی (ارگانیک): موادی مانند روغنهای گیاهی (روغن نیم) یا میکروارگانیسمهای تولیدکننده سم، مانند باسیلوس تورنجینسیس (Bt).
- بیولوژیک: استفاده از دشمنان طبیعی حشرات، مانند زنبورهای پارازیت یا قارچهای کشنده حشرات.
شیوه عمل
- تأثیر مستقیم (تماسی): با تماس مستقیم با بدن حشره، سیستم عصبی یا پوسته بیرونی را هدف قرار میدهند.
- تأثیر گوارشی: با ورود به بدن حشره از طریق خوردن مواد آلوده.
- تأثیر سیستمی: جذب شده توسط گیاهان و انتقال به قسمتهای مختلف آن، و از این طریق به حشرات آسیب میرسانند.
نوع هدف
- اختصاصی: فقط بر یک نوع خاص از حشرات تأثیر دارند.
- غیراختصاصی (عمومی): طیف وسیعی از حشرات را از بین میبرند.
کاربردهای حشره کش
کشاورزی
جلوگیری از خسارت حشرات به محصولات کشاورزی و افزایش تولید. برخی از رایجترین حشرهکشهای کشاورزی شامل موارد زیر هستند:
- ارگانوفسفاتها (مانند مالاتیون)
- کارباماتها (مانند کارباریل)
- نئونیکوتینوئیدها (مانند ایمیداکلوپرید)

بهداشت عمومی
مبارزه با حشراتی که بیماریهایی مانند مالاریا، تب زرد، و دانگ را منتقل میکنند، از جمله:
- استفاده از حشرهکشها در محیطهای مسکونی (مانند اسپریها).
- استفاده در دامپزشکی برای کنترل انگلها.
مصارف خانگی
برای کنترل حشراتی مانند پشه، مگس، سوسک و مورچه با استفاده از اسپریها، قرصهای برقی، و مواد گرانولی از حشره کش استفاده میکنیم.
اسپری حشره کش شهاب برای از بین بردن مگس و انواع حشرات بال دار مورد استفاده قرار میگیرد.
مزایا و معایب حشره کش
مزایا
- افزایش بهرهوری کشاورزی: جلوگیری از خسارت حشرات و کاهش هدررفت محصول.
- بهبود سلامت عمومی: کنترل بیماریهای ناشی از حشرات.
- افزایش رفاه انسانی: کاهش مزاحمتهای ناشی از حضور حشرات در خانهها.
معایب
- آسیب به محیط زیست: تأثیر منفی بر حشرات مفید (مانند زنبورها)، آلودگی آب و خاک.
- مقاومت حشرات: استفاده مکرر و بیرویه باعث ایجاد مقاومت در برخی از گونهها میشود.
- آسیب به سلامت انسان: برخی از حشره کش ها میتوانند باعث مشکلات پوستی، تنفسی یا حتی سرطان شوند.
اثر حشره کش بر سلامت انسان
حشرهکشها به دلیل ماهیت سمی خود میتوانند اثرات منفی قابل توجهی بر سلامت انسان داشته باشند. این اثرات بسته به نوع حشرهکش، میزان تماس، مدت زمان قرارگیری در معرض آن، و حساسیت فردی متغیر است. در ادامه، اثرات حشرهکشها بر انسان در کوتاهمدت و بلندمدت بررسی میشود:
اثرات کوتاهمدت (حاد)
قرار گرفتن در معرض مقادیر زیاد حشرهکشها (مانند استنشاق، تماس پوستی، یا بلعیدن تصادفی) میتواند باعث مسمومیت حاد شود. علائم رایج عبارتاند از:
مشکلات تنفسی
- تحریک دستگاه تنفسی
- سرفه، تنگی نفس یا احساس خفگی
- در موارد شدید: آسیب به ریهها و نارسایی تنفسی
مشکلات عصبی
- سردرد، سرگیجه، و حالت تهوع
- اسپاسم عضلانی، ضعف، یا تشنج
- از دست دادن هوشیاری در موارد شدید مسمومیت با ارگانوفسفاتها یا کارباماتها
تحریک پوستی و چشمی
- قرمزی، خارش، یا حساسیت پوستی
- التهاب چشم، قرمزی، و سوزش
مشکلات گوارشی
- تهوع، استفراغ، و اسهال
- درد معده و کاهش اشتها

اثرات بلندمدت (مزمن)
مصرف مکرر یا تماس طولانیمدت با حشرهکشها میتواند منجر به مشکلات مزمن زیر شود:
بیماریهای عصبی
- قرارگیری در معرض ارگانوفسفاتها ممکن است خطر بیماریهای عصبی مانند پارکینسون را افزایش دهد.
- کاهش حافظه، تمرکز، و مشکلات شناختی.
سرطان
- برخی حشره کش ها، بهویژه آفتکشهای کلره مانند DDT، بهعنوان مواد سرطانزا شناخته شدهاند.
- افزایش خطر سرطانهای خون (مانند لوسمی)، مغز، و پستان.
مشکلات هورمونی و تولیدمثلی
- برخی حشرهکشها مانند نئونیکوتینوئیدها یا پایروتیروئیدها میتوانند به عنوان مختلکنندههای هورمونی عمل کنند.
- کاهش باروری در مردان و زنان.
- افزایش خطر سقط جنین یا ناهنجاریهای مادرزادی.
آسیب به کبد و کلیه
- تماس مزمن ممکن است منجر به نارسایی کبد و کلیه شود، بهویژه در کشاورزانی که با این مواد کار میکنند.
چه کسانی در معرض خطر بیشتری از حشره کش هستند؟
- کشاورزان و کارگران بخش کشاورزی: به دلیل تماس مستقیم با حشرهکشها.
- کودکان: به دلیل حساسیت بیشتر سیستم عصبی و ایمنی.
- زنان باردار: احتمال انتقال مواد سمی به جنین.
- ساکنان مناطق کشاورزی: به دلیل آلودگی منابع آب و خاک.
پیشگیری و ایمنی از حشره کش
برای مصرفکنندگان عمومی
- از مصرف مستقیم حشرهکشها در محیط بسته خودداری کنید.
- پس از استفاده از حشرهکش، محیط را تهویه کنید.
- همیشه از دستکش و ماسک استفاده کنید.
- از اسپری یا محصولات حشرهکش با ایمنی تأییدشده استفاده کنید.
کشاورزان و کارکنان صنایع کشاورزی
- استفاده از تجهیزات محافظتی مانند ماسک و لباس مخصوص.
- آموزش صحیح استفاده از حشرهکشها.
- رعایت فاصله زمانی بین استفاده از حشرهکش و برداشت محصول (دوره کارنس).
برای خانوادهها
- میوهها و سبزیجات را به خوبی بشویید تا باقیمانده حشرهکشها از بین برود.
- استفاده از روشهای طبیعی کنترل آفات در خانه.
اگرچه حشرهکشها به بهبود کشاورزی و کنترل بیماریهای ناشی از حشرات کمک میکنند، اما استفاده نادرست یا بیشازحد از آنها میتواند خطرات جدی برای سلامت انسان ایجاد کند. استفاده هوشمندانه، رعایت نکات ایمنی، و تمایل به روشهای جایگزین میتواند اثرات منفی این مواد را به حداقل برساند.
مدت زمان باقیماندن اثر حشره کش
مدت زمان باقیماندن اثر حشرهکشها در محیط یا روی محصولات کشاورزی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع حشرهکش، شرایط محیطی، و شیوه استفاده از آن. این مدت به عنوان “دوره پایداری” یا “زمان کارنس” شناخته میشود. در ادامه، این مسئله به تفصیل بررسی میشود:
مدت زمان باقیماندن اثر حشره کش در محیط
مدت زمان باقیماندن اثر حشره کش در خاک
- حشرهکشهای پایدار: برخی از حشرهکشها مانند کلرهها (مانند DDT) ممکن است سالها در خاک باقی بمانند و به کندی تجزیه شوند.
- حشرهکشهای سریعتجزیهشونده: موادی مانند ارگانوفسفاتها (مانند مالاتیون) معمولاً طی چند روز تا چند هفته تجزیه میشوند.
- عوامل مؤثر:
- نوع خاک (خاکهای شنی سریعتر مواد را از دست میدهند).
- شرایط اقلیمی (رطوبت، دما و نور خورشید تجزیه را تسریع میکند).
زمان باقیماندن اثر حشره کش در آب
- حشرهکشهایی که در آب حل میشوند، بسته به ترکیب شیمیاییشان ممکن است از چند روز تا چند ماه باقی بمانند.
- آلودگی منابع آبی ناشی از حشرهکشهای پایدار میتواند به اکوسیستمهای آبی آسیب جدی وارد کند.
مدت زمان باقیماندن اثر حشره کش در هوا
- حشرهکشهای اسپریشده ممکن است چند ساعت تا چند روز در هوا باقی بمانند و سپس بر اثر تبخیر یا جذب توسط گیاهان و خاک تجزیه شوند.
مدت زمان باقیماندن حشره کش روی محصولات کشاورزی
زمان کارنس (دوره انتظار)
زمان کارنس به فاصله زمانی بین استفاده از حشرهکش و برداشت محصول گفته میشود. این زمان تضمین میکند که باقیمانده حشرهکش در محصول به سطح ایمن (حداکثر باقیمانده مجاز یا MRL) برسد.
- ارگانوفسفاتها: معمولاً ۷ تا ۲۱ روز.
- پایروتیروئیدها: ۳ تا ۱۴ روز.
- نئونیکوتینوئیدها: ۱۰ تا ۳۰ روز.
عوامل مؤثر بر زمان کارنس
- نوع محصول:
- محصولات با سطح صاف (مانند سیب) باقیمانده کمتری دارند.
- محصولات با سطح پرزدار (مانند اسفناج) بیشتر باقیمانده را نگه میدارند.
- شرایط محیطی:
- نور خورشید و دمای بالا تجزیه حشرهکش را تسریع میکنند.
- نوع حشرهکش:
- ترکیبات پایدار مدت بیشتری روی محصول باقی میمانند.
روشهای کاهش باقیمانده حشره کش
- شستشوی دقیق محصولات با آب یا مواد شوینده.
- پوستکندن یا حرارت دادن محصول.
- استفاده از حشرهکشها با دوره کارنس کوتاه در مراحل پایانی رشد.
پیامدهای باقیماندن حشره کش
اثرات زیستمحیطی
- آلودگی آب و خاک: حشره کش های پایدار ممکن است وارد منابع آب زیرزمینی شوند و کیفیت آن را کاهش دهند.
- تأثیر بر تنوع زیستی: حشرات مفید، مانند زنبورهای عسل، و سایر موجودات خاکزی آسیب میبینند.
اثرات بر سلامت انسان
- مصرف محصولات کشاورزی آلوده به حشرهکشهای باقیمانده میتواند منجر به مشکلاتی مانند مسمومیت، اختلالات هورمونی، یا سرطان شود.
کم ضررترین حشره کش ها
کمضررترین حشرهکشها معمولاً از مواد طبیعی، بیولوژیک یا ترکیبات شیمیایی کمخطر ساخته میشوند و در عین اثربخشی، آسیب کمتری به انسان، محیطزیست و حشرات مفید وارد میکنند. این نوع حشرهکشها به دلایل ایمنی بیشتر و اثرات کمتر بر سلامت، بهویژه در کشاورزی ارگانیک و محیطهای خانگی، مورد استفاده قرار میگیرند. در ادامه، نمونههایی از این حشرهکشها معرفی میشود:
- حشرهکشهای طبیعی و گیاهی
- حشرهکشهای بیولوژیک
- حشرهکشهای شیمیایی کمضرر
- حشرهکشهای مکانیکی یا فیزیکی
حشرهکشهای طبیعی و گیاهی
این حشرهکشها از ترکیبات موجود در طبیعت استخراج میشوند و نسبت به مواد شیمیایی مصنوعی ایمنتر هستند:
روغن نیم (Neem Oil)
- استخراجشده از دانههای درخت نیم.
- مؤثر بر طیف گستردهای از آفات مانند شتهها و سفیدبالکها.
- سازگار با محیطزیست و بدون آسیب به حشرات مفید مانند زنبورها.
پیرترین (Pyrethrin)
- حاصل از گل داوودی.
- سریعالعمل و مؤثر بر حشرات مضر مانند پشهها، مگسها و مورچهها.
- ایمن برای انسان و حیوانات در غلظت پایین، اما برای ماهیها سمی است.
روغنهای گیاهی و صابونهای حشرهکش
- روغنهایی مانند روغن اکالیپتوس، روغن لیمو یا روغن چریش.
- صابونهای گیاهی برای کنترل آفات نرمبدن (مانند شتهها و کنهها).
- کمخطر برای محیطزیست و انسان.
حشرهکشهای بیولوژیک
این حشرهکشها شامل موجودات زنده یا سموم تولیدشده توسط آنها هستند:
باسیلوس تورنجینسیس (Bacillus thuringiensis یا Bt)
- یک باکتری که سم تولید میکند و مختص لارو حشرات مضر مانند پروانهها و سوسکها است.
- بیضرر برای انسان، حیوانات و حشرات مفید.
ویروسها و قارچهای کنترل آفات
- مانند ویروس NPV و قارچ Beauveria bassiana که بهطور طبیعی حشرات مضر را آلوده میکنند.
- کاملاً طبیعی و زیستسازگار.
حشرهکشهای شیمیایی کمضرر
حشرهکشهای تنظیمکننده رشد (IGRs)
- موادی مانند متوپرن و هیدروپرن که از رشد و تکثیر حشرات جلوگیری میکنند.
- اثر مستقیم روی سیستمهای هورمونی حشرات مضر.
- بدون اثرات سمی بر انسان و حیوانات.
نئونیکوتینوئیدهای کمخطر
- برخی از نئونیکوتینوئیدها، مانند ایمیداکلوپرید در دوزهای پایین، خطر کمتری دارند.
- باید با احتیاط استفاده شوند تا اثرات منفی بر زنبورها کاهش یابد.
حشرهکشهای مکانیکی یا فیزیکی
این حشرهکشها اثر مستقیم بر بدن حشرات دارند، بدون اینکه سمی باشند:
- دیاتومه (Diatomaceous Earth): پودر معدنی که با آسیب به پوسته بیرونی حشرات آنها را از بین میبرد.
- چسبهای حشرهگیر: کنترل حشرات موذی مانند سوسکها و مگسها بدون نیاز به مواد شیمیایی.
استفاده از روشهای طبیعی جایگزین برای حشره کش
- کاشت گیاهان دافع حشرات مانند اسطوخودوس، نعناع، و ریحان.
- تلههای طبیعی برای جذب و از بین بردن حشرات.
- مدیریت زیستمحیطی مانند کاهش منابع آب راکد برای کنترل پشهها.
نکته پایانی
برای کاهش اثرات مخرب حشرهکشهای شیمیایی، روشهای جایگزین مانند کشاورزی پایدار، استفاده از حشرهکشهای بیولوژیک، و روشهای مکانیکی (مانند تلههای چسبنده) توصیه میشود.
اگرچه کمضررترین حشرهکشها خطرات کمتری دارند، استفاده بیشازحد یا نادرست از هر نوع مادهای میتواند مضر باشد. بنابراین:
- حتماً دستورالعمل استفاده را رعایت کنید.
- از حشرهکشهای طبیعی و بیولوژیک در کنار روشهای غیرشیمیایی استفاده کنید.
- به تعادل در کنترل آفات و حفاظت از محیطزیست توجه کنید.
منابع:
- آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا https://www.epa.gov
- آژانس محیط زیست اروپا https://www.eea.europa.eu
تهیه شده توسط: تیم تولید محتوای فارم آنلاین