صرع جزئی (Partial Seizure) که امروزه بیشتر با نام "صرع کانونی" (Focal Seizure) شناخته می‌شود، نوعی تشنج است که از یک ناحیه خاص در مغز آغاز می‌شود. این نوع صرع برخلاف صرع عمومی، که در آن کل مغز درگیر می‌شود، فقط در یک بخش از مغز شروع می‌شود اما ممکن است گسترش یابد.
در مقالات گذشته به طور کلی به موضوع صرع، انواع آن و تفاوت‌های بین صرع ابسنس و صرع Janz پرداخته‌ایم. هدف این مقاله بررسی صرع جزئی است.
انواع صرع جزئی (کانونی)
صرع جزئی بدون از دست دادن هوشیاری (Focal Aware Seizures)
- در این نوع، فرد هوشیار می‌ماند و معمولاً متوجه محیط اطراف خود است.
- علائم شامل حرکات غیرارادی در یک قسمت از بدن (مثلاً تکان خوردن دست یا پا)، احساسات غیرمعمول (مثل دژاوو یا حس بویایی عجیب) یا تغییرات در ادراک حسی است.
صرع جزئی با از دست دادن هوشیاری (Focal Impaired Awareness Seizures)
- در این نوع، فرد هوشیاری خود را به‌طور نسبی یا کامل از دست می‌دهد.
- ممکن است فرد گیج شود، به نقطه‌ای خیره شود، یا رفتارهای غیرمعمول مانند مالیدن دست‌ها، جویدن، یا حرکات تکراری انجام دهد.
- معمولاً فرد پس از حمله چیزی به یاد نمی‌آورد.
صرع جزئی که به صرع عمومی تبدیل می‌شود (Focal to Bilateral Tonic-Clonic Seizures)
- در برخی موارد، تشنج کانونی از یک نقطه مغز شروع شده و سپس به کل مغز گسترش پیدا می‌کند.
- این نوع می‌تواند به تشنج تونیک-کلونیک (صرع بزرگ) تبدیل شود که شامل اسپاسم‌های شدید عضلانی و از دست دادن کامل هوشیاری است.
دلایل بروز صرع جزئی
دلایل بروز صرع جزئی (کانونی) متنوع هستند و می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:
آسیب‌های مغزی
- ضربه‌های شدید به مغز (مثلاً پس از حوادث رانندگی یا سقوط)
- آسیب‌های ناشی از جراحی‌های مغزی
سکته مغزی
سکته‌ها می‌توانند به آسیب موضعی در مغز منجر شوند که بعدها به عنوان منبع تشنج عمل کند، به‌ویژه در افراد مسن‌تر.
تومورهای مغزی
رشد تومورها می‌تواند ساختار و عملکرد بخش‌های مشخصی از مغز را مختل کند.
عفونت‌های مغزی
بیماری‌هایی مانند مننژیت یا انسفالیت می‌توانند باعث ایجاد زخم یا تغییرات در بافت مغزی شوند.
ناهنجاری‌های مادرزادی
برخی اختلالات یا تغییرات ساختاری از بدو تولد در مغز وجود دارند که می‌توانند منجر به بروز صرع شوند.
عوامل ژنتیکی
در برخی موارد، اختلالات ژنتیکی و وراثتی نقش مهمی در بروز صرع جزئی دارند.
بازه سنی وقوع صرع جزئی
وقوع صرع جزئی در کودکان و نوجوانان
در این گروه سنی، صرع ممکن است ناشی از ناهنجاری‌های مادرزادی، عفونت‌های مغزی یا آسیب‌های ناشی از جراحی‌های زودرس باشد.
وقوع صرع جزئی در بزرگسالان
در افراد بالای ۴۰ سال، عوامل مانند سکته مغزی، تومورهای مغزی و ضربه‌های مغزی بیشتر شایع بوده و می‌توانند منجر به بروز صرع جزئی شوند.
بنابراین، اگرچه صرع جزئی می‌تواند در تمام سنین رخ دهد، اما نوع علت‌های بروز آن در گروه‌های سنی مختلف متفاوت است.
درمان‌های صرع جزئی (کانونی)
درمان صرع جزئی معمولاً با داروهای ضدصرع شروع می‌شود، اما در برخی موارد، گزینه‌های دیگر مانند جراحی، تحریک عصبی، یا تغییرات رژیم غذایی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. مدت زمان درمان بستگی به شدت بیماری، علت صرع، و پاسخ بیمار به درمان دارد.
- داروهای ضدصرع (AEDs - Anti-Epileptic Drugs)
- جراحی مغز (در موارد مقاوم به دارو)
- تحریک عصبی (Neurostimulation Therapy)
- تحریک پاسخ‌دار (RNS - Responsive Neurostimulation)
- رژیم غذایی (Ketogenic Diet و Modified Atkins Diet)
داروهای ضدصرع (AEDs - Anti-Epileptic Drugs)
روش اصلی درمان: بیشتر بیماران با مصرف داروهای ضدصرع کنترل می‌شوند.
انواع داروهای ضد صرع رایج در صرع جزئی
- کاربامازپین (Carbamazepine)
- لاموتریژین (Lamotrigine)
- لوتیراستام (Levetiracetam)
- فنی‌توئین (Phenytoin)
- والپروات سدیم (Valproate Sodium)
مدت زمان مصرف دارو ضد صرع در صرع جزئی
- در برخی بیماران، ۲ تا ۵ سال پس از کنترل کامل تشنج، پزشک ممکن است دارو را به‌تدریج قطع کند.
- اگر فرد دچار صرع مقاوم به دارو باشد، نیاز به درمان مادام‌العمر خواهد داشت.
جراحی مغز در صرع جزئی (در موارد مقاوم به دارو)
برای چه بیماران مبتلا به صرع جزئی جراحی مغز انجام می‌شود؟
- کسانی که با دارو بهبود نمی‌یابند. (حدود ۳۰٪ از بیماران صرعی)
- صرع ناشی از یک ناحیه مشخص مغزی که قابل جراحی باشد.
روش‌های جراحی مغز برای درمان صرع جزئی
- حذف بخش درگیر مغز که عامل تشنج است. (مثلاً لوب تمپورال)
- جراحی قطع ارتباط عصبی برای جلوگیری از انتشار تشنج
مدت زمان درمان با جراحی مغز
- پس از جراحی، ممکن است بیمار هنوز نیاز به دارو داشته باشد، اما دوز آن کاهش می‌یابد.
- برخی بیماران پس از یک تا دو سال درمان، بدون نیاز به دارو بهبود پیدا می‌کنند.
تحریک عصبی در صرع جزئی(Neurostimulation Therapy)
برای چه بیمارانی تحریک عصبی انجام می‌شود؟
- بیمارانی که نمی‌توانند جراحی کنند یا دارو در کنترل تشنج آن‌ها مؤثر نیست.
روش‌های تحریک عصبی
تحریک عصب واگ (VNS - Vagus Nerve Stimulation)
- یک دستگاه در زیر پوست قفسه سینه کاشته شده و عصب واگ را تحریک می‌کند تا تشنج‌ها کاهش یابد.
تحریک مغزی عمقی (DBS - Deep Brain Stimulation)
- الکترودهایی در بخش‌های عمقی مغز کاشته می‌شود که باعث کاهش فعالیت تشنجی می‌شود.
تحریک پاسخ‌دار (RNS - Responsive Neurostimulation)
دستگاهی در مغز قرار داده می‌شود که فعالیت‌های غیرعادی را شناسایی کرده و آن را متوقف می‌کند.
مدت زمان درمان در تحریک پاسخ‌دار
معمولاً نیاز به استفاده مادام‌العمر دارد، اما ممکن است نیاز به تنظیم‌های دوره‌ای داشته باشد.
رژیم غذایی (Ketogenic Diet و Modified Atkins Diet)
برای چه بیمارانی رژیم غذایی مفید است؟
کودکان و برخی بزرگسالانی که داروها مؤثر نیستند.
مدت زمان درمان صرع کانونی با رژیم غذایی
معمولاً ۲ تا ۵ سال پس از شروع رژیم، پزشک بررسی می‌کند که آیا می‌توان رژیم را قطع کرد یا خیر.
آیا جراحی در درمان صرع باعث اختلال در زندگی بیمار می‌شود؟
به‌طور کلی، اگر جراح ناحیه‌ای از مغز را که عملکردهای حیاتی را کنترل می‌کند، حذف نکند، بیمار معمولاً مشکل جدی نخواهد داشت. اما برخی عوارض ممکن است بسته به محل جراحی رخ دهند.
- لوب تمپورال (Temporal Lobe) – رایج‌ترین جراحی صرع
- لوب فرونتال (Frontal Lobe) – کنترل رفتار و حرکت
- لوب آهیانه‌ای (Parietal Lobe) – پردازش حسی
- لوب پس‌سری (Occipital Lobe) – بینایی
- برداشتن گسترده‌تر مغز (Multilobar Resection یا Hemispherectomy)
لوب تمپورال (Temporal Lobe) – رایج‌ترین جراحی صرع
مزایای لوب تمپورال
- تا ۷۰٪ بیماران بعد از جراحی دیگر دچار تشنج نمی‌شوند.
- بسیاری از بیماران می‌توانند پس از مدتی داروهای ضدصرع را کاهش دهند یا قطع کنند.
عوارض احتمالی لوب تمپورال
- مشکلات حافظه (چون لوب تمپورال مسئول پردازش حافظه است)
- تغییرات خلقی یا افسردگی (به دلیل نزدیکی به سیستم لیمبیک که تنظیم احساسات را انجام می‌دهد)
- مشکلات در درک یا یادآوری کلمات (اگر جراحی در نیمکره غالب مغز انجام شود، مانند سمت چپ در افراد راست‌دست)
لوب فرونتال (Frontal Lobe) – کنترل رفتار و حرکت
مزایای لوب فرونتال
- تا ۵۰-۶۰٪ بیماران پس از این جراحی دیگر تشنج ندارند.
- عملکردهای اساسی مغز اغلب حفظ می‌شوند.
عوارض احتمالی لوب فرونتال
- تغییرات شخصیتی و کنترل رفتار (ممکن است فرد بی‌قرارتر یا پرخاشگر شود، اما معمولاً موقتی است)
- مشکل در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری
- ضعف موقتی یا دائمی در حرکات بدن (اگر بخش‌های مربوط به حرکت برداشته شوند)
لوب آهیانه‌ای (Parietal Lobe) – پردازش حسی
مزایای لوب آهیانه‌ای
- معمولاً تأثیر زیادی بر عملکردهای حیاتی ندارد.
عوارض احتمالی لوب آهیانه‌ای
- کاهش حس لامسه در بخشی از بدن
- مشکل در درک فضا و مسیریابی
لوب پس‌سری (Occipital Lobe) – بینایی
مزایای لوب پس‌سری
در بیمارانی که منشأ صرع در این لوب است، جراحی می‌تواند مؤثر باشد.
عوارض احتمالی لوب پس‌سری
مشکلات بینایی (مثلاً از دست دادن بخشی از میدان دید)
برداشتن گسترده‌تر مغز (Multilobar Resection یا Hemispherectomy)
- در موارد شدید (مثلاً صرع مقاوم در کودکان)، گاهی بخش بزرگی از یک نیمکره مغز برداشته می‌شود.
- ممکن است منجر به ضعف دائمی در یک سمت بدن شود، اما مغز (مخصوصاً در کودکان) می‌تواند تا حدی خود را بازسازی کند.
نتیجه‌گیری:
آیا جراحی صرع زندگی بیمار را مختل می‌کند؟
- در اغلب موارد، بیمار پس از جراحی زندگی بهتری دارد، زیرا تشنج‌ها متوقف شده یا کاهش می‌یابند.
- عوارض جراحی به محل برداشتن بافت مغزی بستگی دارد. برخی مشکلات مانند حافظه، گفتار یا حرکت ممکن است رخ دهند، اما مغز تا حدی توانایی جبران این تغییرات را دارد.
- پزشکان معمولاً قبل از جراحی، آزمایش‌های دقیقی انجام می‌دهند تا مطمئن شوند که برداشتن بافت، کمترین تأثیر را بر زندگی بیمار خواهد داشت.
در صورتی که بیمار تحت توانبخشی مناسب قرار بگیرد، بسیاری از عوارض قابل مدیریت هستند.
نقش مکمل‌ها در بهبود علائم صرع جزئی
برخی مکمل‌ها و املاح معدنی می‌توانند به بیماران مبتلا به صرع جزئی (کانونی) کمک کنند، البته این مکمل‌ها نباید جایگزین داروهای ضدصرع شوند، بلکه به‌عنوان درمان کمکی تحت نظر پزشک مصرف شوند.
منیزیم (Magnesium)
- نقش مهمی در تنظیم فعالیت عصبی و کاهش تحریک‌پذیری سلول‌های مغزی دارد.
- کمبود منیزیم می‌تواند باعث افزایش اسپاسم‌های عضلانی و تحریک‌پذیری مغز شود.
- منابع طبیعی: آجیل، سبزیجات برگ سبز، موز، شکلات تلخ.
- دوز پیشنهادی: معمولاً ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم در روز (با مشورت پزشک).
با مصرف ساشه منیزیم دایرکت یوهلث فارمد سلامت سینا می‌توانید کمبود منیزیم در بدن را تامین کنید. این ساشه مناسب برای بیماران دیابتی و سلیاکی است.
ویتامین B6 (پیریدوکسین – Vitamin B6)
- برخی از انواع صرع (به‌ویژه در نوزادان) به کمبود B6 مرتبط هستند.
- به متعادل کردن انتقال‌دهنده‌های عصبی (مثل گابا و سروتونین) کمک می‌کند.
- منابع طبیعی: گوشت مرغ، ماهی، موز، سیب‌زمینی، آووکادو.
- دوز پیشنهادی: ۵۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در روز (تحت نظر پزشک).
ویتامین D
- برخی داروهای ضدصرع باعث کاهش جذب ویتامین D شده و خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.
- ویتامین D در تنظیم عملکرد عصبی و ایمنی بدن نقش دارد.
- منابع طبیعی: نور خورشید، ماهی‌های چرب، زرده تخم‌مرغ.
- دوز پیشنهادی: ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد بین‌المللی در روز (با آزمایش سطح ویتامین D بررسی شود)
مصرف سافت ژل ویتامین D3 2000 واحد نکستایل و کپسول نرم ژلاتینی ویتامین D3 1000 واحد ویواتیون کمبود ویتامین دی بدن را تامین می‌کند.
اسیدهای چرب امگا ۳
- خاصیت ضدالتهابی دارند و ممکن است به کاهش فعالیت بیش‌ازحد سلول‌های مغزی کمک کنند.
- برخی تحقیقات نشان داده‌اند که امگا ۳ می‌تواند فراوانی تشنج‌ها را کاهش دهد.
- منابع طبیعی: ماهی سالمون، تخم کتان، گردو، روغن زیتون.
- دوز پیشنهادی: ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز.
روی (Zinc)
- نقش مهمی در عملکرد سلول‌های عصبی و تعادل شیمیایی مغز دارد.
- کمبود روی ممکن است با افزایش تحریک‌پذیری مغز مرتبط باشد.
- منابع طبیعی: گوشت قرمز، تخم‌مرغ، حبوبات، آجیل.
- دوز پیشنهادی: ۱۰ تا ۳۰ میلی‌گرم در روز.
کوآنزیم Q10 (CoQ10)
- آنتی‌اکسیدان قوی که می‌تواند استرس اکسیداتیو در مغز را کاهش دهد.
- برخی مطالعات نشان داده‌اند که CoQ10 می‌تواند شدت تشنج‌ها را کاهش دهد.
- منابع طبیعی: ماهی‌های چرب، اسفناج، مغزیجات.
- دوز پیشنهادی: ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم در روز.
تورین (Taurine)
- یک آمینو اسید ضروری که در مغز به عنوان تنظیم‌کننده عصبی عمل می‌کند.
- ممکن است در برخی بیماران تحریک‌پذیری عصبی را کاهش دهد.
- منابع طبیعی: غذاهای دریایی، گوشت، لبنیات.
- دوز پیشنهادی: ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز.
ملاتونین (Melatonin)
- برای بیماران صرعی که مشکل خواب دارند مفید است.
- منابع طبیعی: گیلاس، انگور، گوجه‌فرنگی.
- دوز پیشنهادی: ۱ تا ۵ میلی‌گرم قبل از خواب (با مشورت پزشک).
احتیاط در مصرف مکمل‌ها
- برخی مکمل‌ها مانند جینکو بیلوبا و کافئین ممکن است باعث افزایش تحریک عصبی شده و برای افراد مبتلا به صرع مضر باشند.
- قبل از مصرف هر مکملی، حتماً با پزشک مشورت کنید تا تداخلی با داروهای ضدصرع نداشته باشد.