صرع یک اختلال عصبی مزمن است که با وقوع مکرر حملات تشنج مشخص میشود. انواع مختلفی وجود دارد که بر اساس نوع تشنج و علت ایجاد آن دستهبندی میشود.
انواع اصلی صرع
- صرع عمومی (Generalized Epilepsy)
- صرع جزئی یا کانونی (Focal Epilepsy)
- صرع مختلط (Mixed Epilepsy)
- صرعهای ناشی از سندرومهای خاص
- صرع رفلکسی (Reflex Epilepsy)
- صرع مقاوم به درمان (Refractory Epilepsy)
صرع عمومی (Generalized Epilepsy)
این نوع شامل تشنجهایی است که از ابتدا به صورت گسترده در مغز شروع میشوند. انواع آن:
- تشنج تونیک-کلونیک (Grand Mal): با انقباض و لرزش شدید عضلات همراه است.
- تشنج ابسنس (Absence): شامل دورههای کوتاه بیهوشی یا قطع ارتباط با محیط، بیشتر در کودکان.
- تشنج میوکلونیک: با حرکات کوتاه و ناگهانی عضلات مشخص میشود.
- تشنج آتونیک: شامل از دست دادن ناگهانی تونوس عضلانی (شل شدن عضلات) است.
صرع جزئی یا کانونی (Focal Epilepsy)
این نوع در یک بخش خاص از مغز شروع میشود و ممکن است به بخشهای دیگر گسترش یابد. انواع آن:
- صرع جزئی ساده: فرد آگاه است و علائمی مانند حرکات غیرارادی، احساسات عجیب یا مشکلات حسی دارد.
- صرع جزئی پیچیده: با اختلال در آگاهی یا رفتار غیرمعمول همراه است.
صرع مختلط (Mixed Epilepsy)
این نوع شامل ترکیبی از تشنجهای کانونی و عمومی است که میتوانند همزمان رخ دهند.
صرعهای ناشی از سندرومهای خاص
برخی از صرعها در چارچوب سندرومهای خاصی قرار میگیرند:
- سندروم لنوکس-گستو (Lennox-Gastaut Syndrome): نوع شدید و مقاوم به درمان که معمولاً در کودکی شروع میشود.
- سندروم دراوه (Dravet Syndrome): نوع نادر و ژنتیکی که در کودکی آغاز میشود.
- صرع شبانه لوب پیشانی: تشنجهایی که در خواب رخ میدهند.
صرع رفلکسی (Reflex Epilepsy)
این نوع زمانی رخ میدهد که حملات توسط عوامل خاصی مانند نور چشمکزن، صدا یا فعالیت خاصی تحریک شوند.
صرع مقاوم به درمان (Refractory Epilepsy)
این نوع به درمانهای دارویی معمول پاسخ نمیدهد و ممکن است نیاز به گزینههایی مانند جراحی، تحریک عصب واگ یا رژیم کتوژنیک داشته باشد.

علتهای صرع
صرعها ممکن است به علت عوامل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
- آسیبهای مغزی (ضربه، عفونت، سکته)
- عوامل ژنتیکی
- تومورهای مغزی
- مشکلات در تکامل مغز
تشخیص دقیق نوع صرع برای انتخاب درمان مناسب بسیار مهم است و معمولاً توسط متخصص مغز و اعصاب انجام میشود.
صرع عمومی
صرع عمومی (Generalized Epilepsy) نوعی صرع است که در آن تشنجها از همان ابتدا تمام مغز را درگیر میکنند. برخلاف صرعهای کانونی (Focal Epilepsy) که از یک نقطه خاص در مغز شروع میشوند، در صرع عمومی فعالیت الکتریکی غیرطبیعی از ابتدا در هر دو نیمکره مغز گسترش مییابد.
ویژگیهای اصلی صرع عمومی
الگوی شروع تشنج
در صرع عمومی، فعالیت الکتریکی غیرطبیعی از کل مغز یا هر دو نیمکره آغاز میشود.
تغییرات در هوشیاری
معمولاً تغییرات واضح در هوشیاری رخ میدهد که ممکن است به صورت از دست دادن کامل یا جزئی هوشیاری باشد.
الگوی EEG (نوار مغزی)
در صرع عمومی، EEG نشاندهنده فعالیت اسپایک و موج (Spike-and-Wave Activity) یا چند اسپایک (Polyspike Activity) است که در هر دو نیمکره مغز دیده میشود.
انواع تشنجهای عمومی
صرع عمومی به انواع مختلفی از تشنجها تقسیم میشود، که شامل موارد زیر است:
تشنج تونیک-کلونیک (Tonic-Clonic Seizures)
این نوع تشنج به گراند مال (Grand Mal) معروف است. شامل دو مرحله است:
- تونیک: سفت شدن عضلات.
- کلونیک: حرکات ریتمیک و لرزش شدید.
معمولاً با از دست دادن هوشیاری همراه است.
تشنج ابسنس (Absence Seizures)
این نوع تشنج به پتی مال (Petit Mal) معروف است. شامل وقفههای کوتاه در هوشیاری (چند ثانیه) است که ممکن است با خیره شدن یا پلک زدن تکراری همراه باشد. بیشتر در کودکان دیده میشود.
- میوکلونیک (Myoclonic Seizures): شامل حرکات ناگهانی و سریع عضلات، معمولاً در بازوها و شانهها. اغلب در ساعات صبح پس از بیدار شدن رخ میدهد.
- آتونیک (Atonic Seizures): شامل از دست دادن ناگهانی تون عضلانی (شل شدن عضلات) است که میتواند باعث افتادن بیمار شود.
تشنج تونیک (Tonic Seizures)
شامل سفت شدن ناگهانی عضلات بدون حرکات لرزشی است.
تشنج کلونیک (Clonic Seizures)
شامل حرکات لرزشی ریتمیک و مکرر عضلات است.

علل صرع عمومی
صرع عمومی معمولاً به عوامل زیر مرتبط است:
ژنتیک
بسیاری از انواع صرع عمومی (مانند صرع میوکلونیک جوانی) دارای پایه ژنتیکی هستند.
اختلالات ساختاری مغز
گاهی اوقات نقصهای مادرزادی یا آسیبهای مغزی میتوانند در ایجاد این نوع نقش داشته باشند.
عدم تعادل در مواد شیمیایی مغز
تغییر در سطوح انتقالدهندههای عصبی (مانند گابا و گلوتامات) ممکن است باعث بروز تشنجهای عمومی شود.
عوامل تحریککننده (Triggers)
- کمبود خواب.
- استرس یا اضطراب شدید.
- نورهای چشمکزن یا تحریککننده (Photosensitivity).
- مصرف الکل یا مواد مخدر.
- مصرف یا قطع ناگهانی داروها.
درمان صرع عمومی
داروهای ضدصرع (AEDs)
- والپروات سدیم (Sodium Valproate): اولین خط درمان در بسیاری از موارد صرع عمومی.
- لاموتریژین (Lamotrigine): گزینهای مناسب برای زنان باردار یا کسانی که نمیتوانند والپروات مصرف کنند.
- لووتیراستام (Levetiracetam): مؤثر و با عوارض جانبی کم.
- توپیرامات و زونیسامید: در برخی موارد استفاده میشوند.
رژیم کتوژنیک
- بهویژه در کودکان مبتلا به صرع مقاوم به درمان مؤثر است.
- این رژیم شامل چربی بالا، پروتئین متوسط، و کربوهیدرات بسیار کم است.
پرهیز از عوامل محرک
- داشتن خواب کافی و اجتناب از مصرف الکل و نورهای تحریککننده.
جراحی
- در صرع عمومی کمتر مورد استفاده قرار میگیرد، زیرا معمولاً منشأ مشخصی در مغز وجود ندارد.
پیشآگاهی:
- در بسیاری از افراد، صرع عمومی با استفاده از داروها و مدیریت سبک زندگی بهخوبی کنترل میشود.
- برخی افراد نیاز به درمان مادامالعمر دارند، در حالی که در برخی موارد، بهویژه در کودکان، با افزایش سن تشنجها کاهش مییابد یا متوقف میشود.

اثر غذا بر صرع
غذاها میتوانند تأثیرات متفاوتی بر افزایش یا کاهش حملات صرع داشته باشند. اگرچه صرع به طور مستقیم با رژیم غذایی ارتباط ندارد، برخی غذاها و مواد مغذی میتوانند عوامل محرک تشنج باشند یا برعکس، به کاهش تعداد حملات کمک کنند. نقش غذاها در مدیریت صرع به موارد زیر بستگی دارد:
کدام غذاها ممکن است حملات صرع را افزایش دهند؟
مواد حاوی کافئین
- نوشیدنیهایی مانند قهوه، چای، نوشابههای انرژیزا و شکلات به دلیل داشتن کافئین ممکن است در برخی افراد حساسیت ایجاد کرده و تحریکپذیری مغز را افزایش دهند.
غذاهای فرآوریشده و افزودنیها
- مواد نگهدارنده مانند مونو سدیم گلوتامات (MSG) که در فستفودها و غذاهای کنسروی یافت میشود.
- رنگهای مصنوعی و شیرینکنندههای مصنوعی (مانند آسپارتام) در برخی افراد مستعد ممکن است حملات را تحریک کنند.
قندهای ساده و غذاهای شیرین
- مصرف زیاد شکر میتواند باعث تغییرات سریع در سطح قند خون شود (هایپوگلیسمی)، که گاهی به عنوان محرک حملات تشنج در نظر گرفته میشود.
الکل
- مصرف الکل، بهویژه مصرف زیاد یا ترک ناگهانی آن، میتواند باعث افزایش احتمال حملات شود.
غذاهای شور یا سرشار از نیترات
- نیترات موجود در سوسیس، کالباس و گوشتهای فرآوریشده ممکن است در برخی افراد حساس موجب تحریک مغز شود.
کدام غذاها و رژیمها به کاهش حملات صرع کمک میکنند؟
رژیم کتوژنیک (Ketogenic Diet)
- این رژیم شامل مقدار زیادی چربی، پروتئین متوسط، و کربوهیدرات بسیار کم است.
- بدن را وارد وضعیت کتوزیس میکند که منجر به کاهش تحریکپذیری مغز میشود.
- بیشتر در کودکان مبتلا به صرع مقاوم به درمان مؤثر است، اما در بزرگسالان نیز گاهی استفاده میشود.
رژیم غذایی با شاخص گلیسمی پایین (Low Glycemic Index Diet)
- مصرف غذاهایی که قند خون را به آرامی افزایش میدهند، میتواند به کاهش تشنجها کمک کند.
- مانند: جو دوسر، سبزیجات برگسبز، حبوبات، و مغزها.
مواد غذایی سرشار از منیزیم و کلسیم
- کمبود منیزیم و کلسیم میتواند تحریکپذیری عصبی را افزایش دهد.
- منابع: مغزها (مانند بادام)، اسفناج، کلم بروکلی، و لبنیات.
مواد غذایی غنی از ویتامین B6
- این ویتامین به تنظیم انتقالدهندههای عصبی کمک میکند.
- منابع: موز، سیبزمینی، ماهی، و مرغ.
امگا ۳
- اسیدهای چرب امگا ۳ اثرات ضدالتهابی دارند و ممکن است در بهبود عملکرد مغز مؤثر باشند.
- منابع: ماهیهای چرب (مانند سالمون و تن)، گردو، و تخم کتان.
آب کافی
- کمآبی بدن میتواند یکی از عوامل تحریک تشنج باشد. بنابراین، نوشیدن آب کافی بسیار مهم است.
نکات کلی برای مدیریت حملات صرع از طریق رژیم غذایی
- اجتناب از گرسنگی طولانیمدت: افت قند خون میتواند تشنجها را تحریک کند. وعدههای غذایی منظم و میانوعدههای سالم توصیه میشود.
- حذف عوامل تحریککننده غذایی: هر فرد ممکن است حساسیتهای غذایی خاصی داشته باشد. ثبت رژیم غذایی و زمان وقوع تشنج میتواند به شناسایی این عوامل کمک کند.
- دوری از غذاهایی که با دارو تداخل دارند: برخی مواد غذایی مانند گریپفروت میتوانند سطح داروهای ضدصرع را تغییر دهند.
- رژیم غذایی متعادل: مصرف غذاهای تازه و طبیعی مانند میوهها، سبزیجات، غلات کامل، و پروتئینهای سالم میتواند به بهبود وضعیت عمومی بدن کمک کند.
مکملهای غذایی و صرع
مکملها میتوانند نقش مهمی در مدیریت صرع ایفا کنند، اما باید توجه داشت که آنها بهطور معمول جایگزین درمانهای اصلی (مانند داروهای ضدصرع) نمیشوند. برخی از مکملها ممکن است به کاهش فرکانس حملات، تقویت اثر داروها، یا بهبود سلامت کلی بیماران مبتلا به صرع کمک کنند. برای خرید و اطلاع از انواع مکملهای غذایی به داروخانه فارم آنلاین مراجعه کنید.
مکملهای مفید برای بیماران مبتلا به صرع
اسیدهای چرب امگا ۳
- اثرات: امگا ۳ (که عمدتاً در ماهیهای چرب مانند سالمون، ساردین، و تن موجود است) دارای خواص ضدالتهابی و تقویتکننده عملکرد مغز است.
- تحقیقات: برخی مطالعات نشان دادهاند که اسیدهای چرب امگا ۳ میتوانند به کاهش فرکانس تشنجها در بیماران مبتلا به صرع کمک کنند.
ویتامین D
- اثرات: کمبود ویتامین D با افزایش تحریکپذیری عصبی و تشنجها ارتباط دارد. این ویتامین میتواند به تنظیم سیستم عصبی کمک کند.
- تحقیقات: برخی مطالعات نشان دادهاند که مصرف ویتامین D میتواند خطر تشنج را کاهش دهد و به بهبود کیفیت زندگی کمک کند. بهویژه برای بیماران مبتلا به صرع که داروهای ضدصرع مصرف میکنند، ویتامین D به کاهش عوارض جانبی این داروها کمک میکند.
منیزیم
- اثرات: منیزیم به تنظیم فعالیت الکتریکی مغز کمک میکند و ممکن است به کاهش حملات میوکلونیک و تشنجهای تونیک-کلونیک کمک کند.
- تحقیقات: کمبود منیزیم با افزایش حساسیت مغز به تحریکات الکتریکی و خطر تشنجها مرتبط است.
ویتامین B6
- اثرات: این ویتامین به تنظیم انتقالدهندههای عصبی در مغز کمک میکند و میتواند در کنترل تشنجها مفید باشد.
- تحقیقات: در برخی بیماران مبتلا به صرع که به درمانهای معمولی پاسخ نمیدهند، مصرف ویتامین B6 میتواند مفید باشد.
آنتیاکسیدانها (مانند ویتامین E و سلنیوم)
- اثرات: آنتیاکسیدانها میتوانند به کاهش آسیب اکسیداتیو ناشی از تشنجها کمک کنند و به محافظت از سلولهای عصبی در برابر آسیبهای ناشی از التهاب و استرس اکسیداتیو بپردازند.
- تحقیقات: برخی مطالعات پیشنهاد کردهاند که مکملهای آنتیاکسیدانی میتوانند به کاهش فرکانس حملات و آسیبهای مغزی ناشی از تشنج کمک کنند.
کوآنزیم Q10 (CoQ10)
- اثرات: این مکمل به بهبود تولید انرژی در سلولهای مغزی کمک میکند و میتواند از آسیبهای اکسیداتیو جلوگیری کند.
- تحقیقات: برخی تحقیقات نشان دادهاند که CoQ10 ممکن است به کاهش تشنجها در بیماران مبتلا به صرع کمک کند.
زینک (روی)
- اثرات: زینک به تنظیم سیستم ایمنی و عملکرد عصبی کمک میکند و در کاهش حساسیت به تشنجها موثر است.
- تحقیقات: برخی از مطالعات به کاهش شدت و فرکانس حملات تشنج در بیماران مبتلا به صرع با استفاده از مکمل زینک اشاره کردهاند.
مکملهایی که ممکن است باعث بدتر شدن وضعیت صرع شوند
ویتامین A
- مصرف بیش از حد ویتامین A میتواند باعث مسمومیت و مشکلات عصبی شود و در برخی موارد ممکن است به تشدید تشنجها منجر شود.
پروتئینهای مکمل
- برخی از پروتئینهای مکمل و اسیدهای آمینه ممکن است در برخی افراد باعث افزایش تحریکپذیری عصبی و تشنج شوند، بنابراین توصیه میشود تحت نظر پزشک مصرف شوند.

نکات مهم در مصرف مکملها برای بیماران مبتلا به صرع
- همراه با درمان اصلی: مکملها باید بهعنوان بخشی از درمان کلی و تحت نظر پزشک مصرف شوند و جایگزین داروهای ضدصرع نشوند.
- ممکن است تداخل با داروها داشته باشند: برخی مکملها ممکن است با داروهای ضدصرع تداخل داشته باشند و اثرات آنها را کاهش دهند یا بر سطح داروها تأثیر بگذارند. بهویژه مکملهایی مانند کلسیم، منیزیم، یا ویتامین D میتوانند بر جذب داروهای ضدصرع تأثیر بگذارند.
- نیاز به مشورت با پزشک: قبل از شروع مصرف هر نوع مکمل، بهتر است با پزشک معالج مشورت کنید تا از تداخلات دارویی یا عوارض جانبی احتمالی جلوگیری شود.