برونشیت یکی از شایعترین بیماریهای دستگاه تنفسی است که به التهاب و تحریک نایژهها (لولههای انتقالدهنده هوا به ریهها) اشاره دارد. این بیماری میتواند به دو شکل حاد و مزمن ظاهر شود که هر کدام ویژگیها، علل و درمانهای خاص خود را دارند.
در این مقاله به بررسی کامل برونشیت، علائم، علل، تشخیص، درمان و روشهای پیشگیری از آن خواهیم پرداخت.
برونشیت چیست؟
به حالتی اطلاق میشود که در آن نایژهها دچار التهاب شده و این التهاب باعث تورم دیواره نایژهها و ترشح بیش از حد مخاط میشود. در نتیجه، جریان هوا به ریهها محدود شده و علائم مختلفی مانند سرفه و دشواری تنفس بروز میکند.
برونشیت حاد
برونشیت حاد معمولاً به صورت کوتاهمدت ظاهر شده و اغلب در نتیجه عفونت ویروسی ایجاد میشود. این نوع معمولاً پس از یک سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ میدهد و با استراحت و مراقبتهای خانگی ظرف چند هفته بهبود مییابد.
برونشیت مزمن
برونشیت مزمن یکی از بیماریهای اصلی در دسته بیماریهای انسدادی مزمن ریوی (COPD) است و به مدت طولانی، اغلب چندین ماه یا سال، ادامه دارد. این نوع از برونشیت اغلب در نتیجه قرار گرفتن طولانیمدت در معرض محرکهای ریوی مانند دود سیگار یا آلودگی هوا ایجاد میشود.

علائم برونشیت
علائم برونشیت به نوع آن بستگی دارد، اما علائم مشترک شامل موارد زیر است:
- سرفه: سرفه مداوم که ممکن است با خلط همراه باشد
- خستگی: احساس خستگی به دلیل تلاش برای نفس کشیدن یا عفونت
- تنگی نفس: بهویژه در برونشیت مزمن یا در حین فعالیتهای بدنی
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه: به دلیل سرفههای شدید یا التهاب
- تب و لرز: معمولاً در برونشیت حاد که به دلیل عفونت رخ میدهد
- صداهای غیرطبیعی در ریهها: مانند خسخس یا صدای خشخش که با گوشی پزشکی قابل تشخیص است.
علل و عوامل
علتهای برونشیت به نوع آن بستگی دارد:
علل برونشیت حاد
- عفونت ویروسی: بیش از ۹۰ درصد موارد برونشیت حاد به دلیل ویروسهایی ایجاد میشود که معمولاً همان ویروسهای سرماخوردگی و آنفولانزا هستند
- عفونت باکتریایی: اگرچه کمتر شایع است، اما ممکن است برخی موارد به دلیل عفونتهای باکتریایی ایجاد شوند
- محرکهای محیطی: قرار گرفتن در معرض دود، گرد و غبار یا مواد شیمیایی میتواند عامل برونشیت حاد باشد
علل برونشیت مزمن
- استعمال دخانیات: اصلیترین علت برونشیت مزمن و سایر بیماریهای انسدادی ریوی است
- آلودگی هوا: زندگی یا کار در محیطهای با آلودگی زیاد خطر ابتلا به برونشیت مزمن را افزایش میدهد
- عوامل شغلی: تماس مداوم با مواد تحریککننده مانند گردوغبار یا گازهای شیمیایی
- عفونتهای مکرر: عفونتهای مکرر دستگاه تنفسی میتوانند زمینهساز برونشیت مزمن شوند

روشهای تشخیص
پزشک برای تشخیص برونشیت معمولاً از مراحل زیر استفاده میکند:
- شرح حال و معاینه بالینی: بررسی علائم بیمار و گوش دادن به صدای ریهها با گوشی پزشکی
- آزمایش خلط: در صورت وجود عفونت، نمونه خلط برای شناسایی ویروس یا باکتری مورد بررسی قرار میگیرد
- تصویربرداری قفسه سینه: عکسبرداری با اشعه ایکس میتواند به تشخیص عفونتهای ریه یا سایر مشکلات کمک کند.
- آزمایش عملکرد ریه: در موارد مشکوک به برون شیت مزمن، آزمایشهایی برای ارزیابی میزان جریان هوا در ریهها انجام میشود
درمان برونشیت
درمان برونشیت حاد
در بیشتر موارد، برونشیت حاد به صورت خودبهخود بهبود مییابد. درمانهای رایج شامل:
- استراحت و مصرف مایعات: نوشیدن آب و مایعات گرم به شل شدن خلط کمک میکند
- داروهای ضد سرفه: برای کاهش سرفههای خشک
- داروهای تببر و مسکن: مانند ایبوپروفن یا استامینوفن برای کاهش تب و درد
- داروهای ضدویروس یا آنتیبیوتیک: تنها در موارد خاص و به دستور پزشک استفاده میشوند.
درمان برونشیت مزمن
برونشیت مزمن معمولاً نیاز به مراقبت مداوم دارد. درمانها شامل:
- ترک سیگار: مهمترین اقدام برای کنترل بیماری.
- داروهای گشادکننده برونش: برای کمک به باز کردن مجاری هوایی
- اکسیژن درمانی: در موارد شدید
- برنامههای توانبخشی ریوی: شامل تمرینات تنفسی و ورزشی
پیشگیری از برونشیت
برای کاهش خطر ابتلا میتوان اقدامات زیر را انجام داد:
- ترک دخانیات: پرهیز از سیگار کشیدن یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار
- تقویت سیستم ایمنی: با تغذیه سالم، ورزش منظم و خواب کافی
- واکسیناسیون: دریافت واکسن آنفولانزا و واکسن پنوموکوک برای جلوگیری از عفونتهای تنفسی
- حفظ بهداشت فردی: شستن مکرر دستها برای جلوگیری از انتشار ویروسها
- پرهیز از محرکها: دوری از محیطهای آلوده یا مواد شیمیایی تحریککننده
به طور خلاصه ، برونشیت بیماری رایجی است که میتواند کیفیت زندگی افراد را تحت تأثیر قرار دهد، بهویژه اگر به شکل مزمن ظاهر شود. با این حال، با شناخت علائم، مراجعه به پزشک و رعایت توصیههای درمانی، میتوان آن را کنترل و از عوارض جدیتر پیشگیری کرد. همچنین، با اتخاذ سبک زندگی سالم و پرهیز از عوامل خطر، احتمال ابتلا به این بیماری به میزان قابل توجهی کاهش مییابد.
نقش مکملها در پیشگیری یا کاهش علائم
استفاده از برخی مکملها میتواند به تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب و بهبود سلامت دستگاه تنفسی کمک کند. هرچند مصرف مکملها به تنهایی نمیتواند جایگزین درمانهای اصلی برونشیت شود، اما میتواند نقش موثری در کاهش اثرات بیماری یا پیشگیری از آن داشته باشد. در ادامه به برخی مکملهای مفید اشاره شده است:
ویتامین ها
ویتامین C
مصرف ویتامین سی به تقویت سیستم ایمنی و کاهش مدت و شدت عفونتهای تنفسی کمک میکند.
- منابع غذایی: مرکبات، فلفل دلمهای، کیوی و توتها
- مکمل: مصرف روزانه ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلیگرم ویتامین C میتواند از بروز برونشیت، بهویژه در فصل سرما، جلوگیری کند.
ویتامین D
مصرف ویتامین دی به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک میکند همچنین کمبود ویتامین D با افزایش خطر ابتلا به عفونتهای تنفسی مرتبط است.
- منابع غذایی: ماهیهای چرب، زرده تخممرغ و لبنیات غنیشده
- مکمل: مصرف ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ واحد بینالمللی (IU) روزانه، بهویژه در افرادی که در معرض نور خورشید کافی نیستند.
روی(Zinc)
مصرف زینک به عملکرد سلولهای ایمنی و کاهش مدت سرماخوردگی که میتواند پیشزمینه برونشیت باشد، کمک میکند.
- منابع غذایی: گوشت قرمز، آجیل و حبوبات
- مکمل: مصرف ۲۰ تا ۳۰ میلیگرم روزانه در موارد کمبود
اسیدهای چرب امگا-۳
مصرف امگا ۳ به کاهش التهاب در مجاری تنفسی و بهبود عملکرد ریهها کمک میکند.
- منابع غذایی: ماهی سالمون، تخم کتان و گردو
- مکمل: مصرف مکملهای روغن ماهی (۱ تا ۲ گرم در روز) میتواند مفید باشد.

پروبیوتیکها
مصرف پروبیوتیک به بهبود سلامت میکروبیوم روده و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک میکند.
- منابع غذایی: ماست پروبیوتیک، کفیر و مواد تخمیری
- مکمل: استفاده از مکملهای حاوی لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم میتواند خطر عفونتهای تنفسی را کاهش دهد.
AC (N-Acetylcysteine)
- نقش: یک آنتیاکسیدان قوی که به کاهش التهاب و پاکسازی مخاط از مجاری تنفسی کمک میکند.
- مکمل: مصرف ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ میلیگرم در روز ممکن است در بهبود علائم برون شیت مؤثر باشد.
ویتامین E
- نقش: آنتیاکسیدانی که به محافظت از سلولهای دستگاه تنفسی در برابر آسیب ناشی از رادیکالهای آزاد کمک میکند.
- منابع غذایی: آجیل، دانهها و روغنهای گیاهی
- مکمل: مصرف ۲۰۰ تا ۴۰۰ واحد بینالمللی روزانه
عسل و عصاره گیاهان دارویی
- نقش: عسل دارای خواص ضدباکتری و ضدالتهابی است و میتواند به کاهش سرفه کمک کند. عصارههای گیاهی مانند آویشن، زنجبیل و نعناع نیز به بهبود عملکرد تنفسی کمک میکنند.
- مکملها: مصرف شربتهای حاوی عصاره آویشن یا عسل
نکات مهم
- پیش از مصرف هر مکمل، بهویژه اگر دارویی مصرف میکنید یا بیماری خاصی دارید، با پزشک مشورت کنید.
- مکملها زمانی مؤثر هستند که همراه با یک رژیم غذایی سالم و سبک زندگی مناسب مصرف شوند.
- از مصرف بیرویه مکملها پرهیز کنید، زیرا میتواند منجر به عوارض جانبی شود. مصرف این مکملها، همراه با رعایت موارد پیشگیری (مانند ترک سیگار، تقویت سیستم ایمنی و اجتناب از آلودگی هوا)، میتواند خطر ابتلا به برون شیت را کاهش داده و روند بهبودی را تسریع کند.
شیوع برونشیت
شیوع به نوع آن (حاد یا مزمن) و عوامل خطر بستگی دارد:
برونشیت حاد
برونشیت حاد در همه گروههای سنی ممکن است رخ دهد، اما بیشتر در کودکان زیر ۵ سال و بزرگسالان مسن دیده میشود. در کودکان، سیستم ایمنی هنوز بهطور کامل تکامل نیافته و آنها مستعد ابتلا به عفونتهای ویروسی هستند. در سالمندان نیز به دلیل ضعف سیستم ایمنی، خطر ابتلا افزایش مییابد.
برونشیت مزمن
برونشیت مزمن معمولاً در افراد بزرگسال، بهویژه بالای ۴۰ سال، شایعتر است. این بیماری بیشتر در افرادی دیده میشود که سابقه طولانی مدت استعمال دخانیات دارند یا در محیطهای آلوده کار یا زندگی میکنند. مردان کمی بیشتر از زنان به برونشیت مزمن مبتلا میشوند، اما شیوع در زنان نیز به دلیل افزایش مصرف سیگار در حال افزایش است.
به طور کلی برون شیت حاد بیشتر در کودکان و سالمندان و برون شیت مزمن بیشتر در افراد میانسال و مسن، بهویژه سیگاریها ، شایع است.
