سنکوپ (Syncope) در پزشکی به از دست دادن موقت و گذرای هوشیاری گفته می‌شود که معمولاً به علت کاهش جریان خون مغز رخ می‌دهد. این حالت معمولاً کوتاه است و بهبودی خودبه‌خودی دارد.
انواع سنکوپ
انواع سنکوپ را بر اساس علت می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
- سنکوپ وازوواگال (Vasovagal Syncope)
- سنکوپ موقعیتی (Situational Syncope)
- سنکوپ قلبی (Cardiac Syncope)
- سنکوپ ارتواستاتیک (Orthostatic Syncope)
- سنکوپ عصبی-قلبی (Neurally-Mediated Syncope)
- سنکوپ روان‌زاد (Psychogenic Syncope)
سنکوپ وازوواگال (Vasovagal Syncope)
- سنکوپ وازوواگال شایع‌ترین نوع است.
- در اثر تحریک عصب واگ ایجاد می‌شود، مثلاً هنگام ترس، دیدن خون، درد شدید، یا ایستادن طولانی.
- معمولاً با علائم هشداردهنده مثل تهوع، تعریق، گرگرفتگی و تاری دید همراه است.
سنکوپ موقعیتی (Situational Syncope)
- در موقعیت‌های خاصی مثل سرفه‌ی شدید، عطسه، ادرار یا اجابت مزاج رخ می‌دهد.
- علت آن واکنش‌های غیرعادی عصب واگ به این وضعیت‌ها است.
سنکوپ قلبی (Cardiac Syncope)
- ناشی از مشکلات قلبی مثل آریتمی (نامنظمی ضربان قلب)، تنگی شدید دریچه‌ی آئورت یا انسداد جریان خون در قلب.
- سنکوپ قلبی خطرناک‌ترین نوع است و می‌تواند نشانه‌ی یک بیماری جدی قلبی باشد.
سنکوپ ارتواستاتیک (Orthostatic Syncope)
- هنگام تغییر ناگهانی وضعیت بدن (مثلاً بلند شدن سریع از حالت خوابیده یا نشسته) رخ می‌دهد.
- در اثر افت ناگهانی فشار خون ایجاد می‌شود، معمولاً در سالمندان یا افرادی که داروهای ضد فشار خون مصرف می‌کنند.
سنکوپ عصبی-قلبی (Neurally-Mediated Syncope)
- دسته‌ای از سنکوپ‌ها که شامل وازوواگال و سنکوپ موقعیتی می‌شود.
- به دلیل اختلال موقتی در ارتباط بین مغز و قلب/عروق خونی است.
سنکوپ روان‌زاد (Psychogenic Syncope)
- به دنبال استرس‌های روانی شدید یا حمله‌ی پانیک ایجاد می‌شود.
- در معاینه‌های فیزیکی یا آزمایش‌ها معمولاً علت جسمانی خاصی پیدا نمی‌شود.
به طور ساده:
سنکوپ یعنی مغز برای لحظه‌ای خون کافی دریافت نکرده و بیهوشی گذرا اتفاق افتاده.
علائم شخص دچار سنکوپ
یک نفر تابستون وسط گرمای شدید تو صف طولانی بانک ایستاده. بعد از مدتی احساس می‌کنه که:
- سرش گیج میره
- عرق سرد می‌کنه
- چشمش سیاهی میره
و ناگهان بیهوش روی زمین می‌افته. چند لحظه بعد، بدون کمک خاصی، دوباره به هوش میاد و گیج و خسته میشه ولی حال عمومیش خوبه.
اینجا علت سنکوپ: گرما، کم‌آبی و ایستادن طولانی باعث افت فشار خون و کاهش جریان خون مغز شده.
نشانه‌های خطرناک سنکوپ
نشانه‌های خطرناک سنکوپ که اگر دیده شد، باید سریع به اورژانس مراجعه کرد:
- سنکوپ هنگام ورزش
(مثلاً کسی وسط دویدن یا فوتبال ناگهان بیهوش شود.) - سنکوپ بدون علائم هشداردهنده قبلی
(مثلاً بدون احساس سرگیجه، تعریق یا تهوع یکباره بیهوش شود.) - سنکوپ همراه با آسیب جدی
(مثلاً حین افتادن سرش ضربه شدید ببیند یا دست و پاش بشکنه.) - سنکوپ همراه با درد قفسه سینه یا تنگی نفس
(میتونه نشانه سکته قلبی یا ریوی باشه.) - سنکوپ در افراد با سابقه بیماری قلبی
(مثلاً کسی که قبلاً عمل قلب کرده یا مشکل دریچه‌ای داره.) - سنکوپ همراه با تپش قلب شدید یا نامنظم
(ممکنه آریتمی خطرناک داشته باشه.) - سنکوپ در افراد سن بالا (مثلاً بالای ۶۵ سال)
(چون در این سنین معمولاً علت‌ها جدی‌تره.) - سنکوپ همراه با تشنج یا حرکات غیرطبیعی بدن
(گاهی تشخیص سنکوپ از صرع سخت میشه.) - سنکوب مکرر در زمان کوتاه
(مثلاً چند بار در یک روز یا هفته بیهوش شود.)
یادداشت مهم برای نشانه‌های سنکوپ خطرناک
اگر بعد از سنکوپ فرد بهوش نیامد یا نشانه‌هایی مثل بی‌نظمی تنفس یا کبودی لب‌ها دیدی، باید سریعاً احیای قلبی-ریوی (CPR) شروع شود و اورژانس خبر شود.
چک لیست خطر در سنکوپ
یک چک لیست ساده و کاربردی برای آگاهی از اینکه چه وقت سنکوپ خطرناک هست:
(در صورت مثبت بودن پاسخ سوالات زیر، با اورژانس تماس بگیرید)
- سنکوپ هنگام ورزش اتفاق افتاد؟
- قبل از بیهوشی هیچ علامت هشداردهنده (مثل سرگیجه، تهوع) نداشت؟
- همراه با درد قفسه سینه یا تنگی نفس بود؟
- سابقه بیماری قلبی (مثل سکته، نارسایی قلبی، دریچه معیوب) داره؟
- هنگام بیهوشی یا بعدش تشنج یا حرکات غیرطبیعی دیدی؟
- فرد بهوش نیومد یا دچار کبودی لب و صورت شد؟
- سنکوپ بارها تکرار شد در زمان کوتاه؟
اگر حتی یکی از این موارد وجود داشت، حتماً با اورژانس تماس بگیرید یا سریع به بیمارستان بروید.
۸ راهکار برای پیشگیری از سنکوپ
پیشگیری از سنکوپ بستگی به علت آن دارد ، ولی یک سری اصول کلی همیشه کمک‌کننده است که دانستن آن‌ها کاربردی هست:
- هیدراته بمونید
- همیشه آب کافی بنوشید، مخصوصاً توی گرما یا وقتی مدت طولانی سرپا هستین.
- آرام تغییر وضعیت بدید
- وقتی از حالت خوابیده یا نشسته میخواهید بلند بشید، آرام و آهسته این کار رو بکنید.
- غذاهای مناسب بخورید
- وعده‌های غذایی خیلی سنگین یا خیلی طولانی نخورید. افت قند خون هم احتمال سنکوپ را افزایش می‌دهد.
- از موقعیت‌های محرک دوری کنید
- اگر می‌دونید دیدن خون، استرس شدید یا گرمازدگی باعث سنکوپ در شما میشه، پیشاپیش یا خودتون را آماده کنید یا از قرار گرفتن در آن موقعیت اجتناب کنید.
- فشار خون تون رو کنترل کنید
- اگر سابقه افت فشار یا فشار خون دارید، داروهاتون رو مرتب بخورید و شرایط رو با پزشک‌تون در میان بگذارید.
- تمرین‌های فیزیکی ساده انجام بدید
- مثل منقبض کردن عضلات پاها وقتی طولانی ایستادید، این باعث میشه خون بهتر به مغز برسه.
- کافئین و الکل رو محدود کنید
- این اقلام ممکن هست باعث کم‌آبی بدن یا تغییرات ناگهانی در فشار خون بشن.
- به علائم هشداردهنده گوش کنید
- اگر احساس سرگیجه، تهوع، تعریق سرد یا تاری دید کردید، زود بنشیند یا دراز بکشید و پاها رو بالا ببرید.
نکته طلایی برای پیشگیری از سنکوپ
اگر سنکوپ به علت قلبی یا بیماری جدی باشد، پیشگیری تخصصی تر نیاز هست. مثل:
- کار گذاشتن پیس‌میکر
- درمان آریتمی قلبی
مکمل‌های مفید برای پیشگیری و درمان سنکوپ
بعضی مکمل‌ها می‌توانند کمک کننده باشند، ولی بستگی به علل سنکوپ دارن و باید با احتیاط مصرف بشن.
نمک (سدیم)
- در سنکوپ‌های ارتواستاتیک (افت فشار هنگام ایستادن)، گاهی مصرف بیشتر نمک زیر نظر پزشک توصیه میشه.
- باعث افزایش حجم خون و بهبود فشار خون میشه.
آب و الکترولیت‌ها (مثل پتاسیم و منیزیم)
مصرف مکمل‌های الکترولیت (مثل سرم خوراکی یا پودرهای مخصوص) کم‌آبی بدن رو جبران می کنند و از سنکوپ جلوگیری می کنند.
منیزیم
منیزیم برای کنترل ضربان قلب و آرامش عضلات مفید هستند. کمبود منیزیم باعث آریتمی یا بی‌نظمی ضربان قلب هست که باعث سنکوپ می شود.
خرید انواع مکمل‌های منیزیم از داروخانه فارم آنلاین.
پتاسیم
- پتاسیم نقش مهمی در تنظیم فشار خون و عملکرد قلب دارد.
- ولی باید با دقت مصرف بشه چون زیادی پتاسیم هم خطرناک هست.
ویتامین B12
در افرادی که دچار کم‌خونی یا اختلال اعصاب خودکار (مثل نوروپاتی) هستند، مکمل B12 می‌تواند کمک‌کننده باشد.
نکات خیلی مهم در مصرف مکمل‌های پیشگیری از سنکوپ
- مکمل‌های پیشگیری از سنکوپ فقط در صورتی کمک می‌کنند که علت سنکوپ مشخص باشد.
- اگر کسی بخاطر آریتمی یا مشکل دریچه قلب دچار سنکوپ شده باشد، مکمل‌ها به تنهایی کافی نیستند.
- قبل از مصرف هر نوع مکمل برای پیشگیری از سنکوپ حتما با پزشک مشورت کنید یا حداقل یک چکاپ ساده بدید.
سن شایع در بروز سنکوپ
سنکوپ می‌تواند در هر سنی رخ بدهد، ولی در دو بازه سنی مشخص شیوع بیشتری دارد:
نوجوانی و اوایل جوانی (حدود ۱۰ تا ۳۰ سالگی)
- در این سن معمولاً سنکوپ از نوع وازوواگال یا موقتی و خوش‌خیم است.
- عوامل ایجاد سنکوپ در نوجوان‌ها در هنگام ایستادن طولانی، استرس، گرما یا دیدن خون ممکن هست که باعث ایجاد سنکوپ شود.
- در اکثر موارد علت خطرناک نیست و نیاز به درمان خاصی نداره، فقط آموزش و پیشگیری کافی هست.
سنین بالاتر (بعد از ۶۵ سالگی)
- در این گروه، علت سنکوپ به خاطر بیماری‌های زمینه‌ای مثل آریتمی قلبی، افت فشار ارتواستاتیک، مشکلات دریچه‌ای یا بیماری‌های عصبی اتفاق رخ می دهد.
- در این سنین احتمال اینکه سنکوپ علامت یک بیماری جدی باشد خیلی بیشتر هست و نیاز به بررسی کامل پزشکی دارد.
خلاصه خیلی ساده:
- جوانان: بیشتر سنکوپ‌های خوش‌خیم (مثل وازوواگال).
- سالمندان: بیشتر سنکوپ‌های جدی و نیازمند بررسی فوری