بارداری یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مراحل زندگی زنان و خانواده‌هاست. این موضوع نه تنها از منظر فیزیولوژیکی بلکه از نظر روانی، اجتماعی و فرهنگی نیز اهمیت دارد. آگاهی از نحوه بارداری و روش‌های پیشگیری از آن می‌تواند به زنان و مردان کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد سلامت باروری خود بگیرند. در این مقاله به بررسی موضوعاتی همچون سن باروری زنان، بهترین روزهای بارداری و روش‌های طبیعی و دارویی پیشگیری از بارداری می‌پردازدیم.
سن باروری در زنان
سن باروری زنان به طور کلی بین ۲۰ تا ۳۵ سالگی است که در این دوره تخمک‌گذاری و قابلیت باروری در اوج خود قرار دارد.
- ۲۰ تا ۲۴ سالگی: بهترین و بالاترین میزان باروری در این دوره دیده می‌شود. کیفیت تخمک‌ها در این سن بسیار بالا است و احتمال بارداری طبیعی بیشترین است.
- ۲۵ تا ۳۵ سالگی: اگرچه باروری کمی کاهش می‌یابد، اما همچنان در حد مطلوب است. بسیاری از زنان در این دوره به دلیل ثبات اقتصادی و اجتماعی، تصمیم به بارداری می‌گیرند.
- ۳۵ سالگی به بعد: از این سن، باروری به تدریج کاهش یافته و خطراتی همچون سقط جنین، بارداری خارج از رحم، یا مشکلات ژنتیکی افزایش می‌یابد. با این حال، با پیشرفت‌های پزشکی، بسیاری از زنان بالای ۳۵ سال نیز توانسته‌اند بارداری سالمی داشته باشند.
در چه روزهایی احتمال بارداری بیشتر است؟
چرخه قاعدگی زنان معمولاً بین ۲۸ تا ۳۲ روز طول می‌کشد و تخمک‌گذاری معمولاً در میانه این چرخه رخ می‌دهد.
- روزهای اوج باروری
- تخمک‌گذاری و اسپرم
- نظارت بر علائم تخمک‌گذاری
روزهای اوج باروری
روزهای اوج بارداری یا همان روزهای تخمک‌گذاری معمولاً بین ۱۲ تا ۱۶ روز بعد از شروع دوره قاعدگی اتفاق می‌افتد. به طور متوسط، روز چهاردهم چرخه قاعدگی (برای چرخه ۲۸ روزه) روز تخمک‌گذاری است. سه روز قبل و دو روز بعد از این تاریخ، "روزهای اوج باروری" محسوب می‌شوند. اما برای افرادی که چرخه‌های کوتاه‌تر یا بلندتر دارند، این زمان می‌تواند متفاوت باشد.
تخمک‌گذاری و اسپرم
تخمک تنها ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آزاد شدن زنده می‌ماند، در حالی که اسپرم می‌تواند تا ۵ روز در دستگاه تناسلی زن زنده بماند. به همین دلیل نزدیکی در روزهای منتهی به تخمک‌گذاری احتمال بارداری را افزایش می‌دهد.
نظارت بر علائم تخمک‌گذاری
نظارت بر علائم تخمک‌گذاری می‌تواند به زنان کمک کند تا بهترین زمان برای بارداری را شناسایی کنند. برخی از این علائم شامل:
- تغییرات ترشحات دهانه رحم (شفاف و لغزنده)
- افزایش دمای پایه بدن
- و درد خفیف در ناحیه تخمدان
راه‌های پیشگیری از بارداری
- راه‌های طبیعی پیشگیری از بارداری
- راه‌های مداخله‌ای و دارویی پیشگیری از بارداری
- پیشگیری از بارداری بعد از رابطه جنسی (Emergency Contraception)
راه‌های طبیعی پیشگیری از بارداری
روش تقویمی در پیشگیری از بارداری
بر اساس محاسبه روزهای چرخه قاعدگی، روزهای پرخطر را مشخص کرده و از نزدیکی در این روزها خودداری کنید. این روش برای زنانی که چرخه قاعدگی منظم دارند موثرتر است.
مشاهده ترشحات دهانه رحم در پیشگیری از بارداری
تغییر در قوام و میزان ترشحات می‌تواند زمان تخمک‌گذاری را نشان دهد.
اندازه‌گیری دمای پایه بدن
افزایش جزئی دمای بدن نشانه تخمک‌گذاری است. برای دقت بیشتر، نیاز به پایش روزانه دما دارید.
روش خروج (Coitus Interruptus)
در این روش، مرد قبل از انزال آلت را از واژن خارج می‌کند. این روش درصدی از خطا دارد و به دقت بالایی نیاز دارد.
راه‌های مداخله‌ای و دارویی پیشگیری از بارداری
- قرص‌های ضدبارداری: شامل دو نوع اصلی هستند:
- قرص‌های ترکیبی: حاوی هورمون‌های استروژن و پروژسترون هستند و تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند.
- قرص‌های پروژسترونی: مناسب برای زنانی که نمی‌توانند از استروژن استفاده کنند.
- آی‌یودی (IUD): وسیله‌ای کوچک که در رحم قرار می‌گیرد و می‌تواند تا ۵ تا ۱۰ سال از بارداری جلوگیری کند. شامل دو نوع اصلی هستند:
- آی‌یودی مسی: بدون هورمون است و محیط رحم را برای باروری نامناسب می‌کند.
- آی‌یودی هورمونی: با آزاد کردن پروژسترون از بارداری پیشگیری می‌کند.
- ایمپلنت: یک لوله کوچک که زیر پوست بازو قرار داده می‌شود و به طور مداوم هورمون آزاد می‌کند.
- کاندوم: یکی از ساده‌ترین و موثرترین روش‌ها که علاوه بر پیشگیری از بارداری، از بیماری‌های مقاربتی نیز جلوگیری می‌کند. شما می‌توانید با استفاده از کاندوم‌های مختلف علاوه بر پیشگیری از بارداری و بیماری‌های مقاربتی، به رابطه خود شور و هیجان فوق‌العاده‌ای اضافه کنید. به طور مثال، کاندوم با وقفه طولانی مدت کدکس دارای لوبریکانت تخصصی و مرطوب است که تجربه جنسی راحت‌تر و لذت بخش‌تری را برای هر دو طرف فراهم می‌سازد. با خیال راحت از داروخانه فارم آنلاین خریداری کنید.
- دیافراگم: وسیله‌ای گنبدی شکل که در دهانه رحم قرار می‌گیرد و اسپرم را از ورود به رحم بازمی‌دارد.
- تزریق‌های هورمونی: هر ۳ ماه یک بار تزریق شده و تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند.
پیشگیری از بارداری بعد از رابطه جنسی (Emergency Contraception)
- قرص‌های اورژانسی: این قرص‌ها معمولاً حاوی دوز بالایی از پروژسترون هستند و باید حداکثر ۷۲ ساعت پس از رابطه مصرف شوند.
- آی‌یودی مسی: اگر تا ۵ روز پس از رابطه جنسی وارد رحم شود، می‌تواند از بارداری جلوگیری کند.
مدت زمان اثرگذاری وسیله داروهای ضدبارداری
مدت زمان اثرگذاری داروهای ضدبارداری به نوع دارو و نحوه مصرف آن بستگی دارد. در ادامه، انواع مختلف این داروها و مدت زمان اثربخشی آن‌ها توضیح داده شده است:
قرص‌های ضدبارداری ترکیبی (استروژن و پروژسترون)
- شروع اثربخشی:
اگر مصرف قرص را از روز اول چرخه قاعدگی شروع کنید (اولین روز پریود)، قرص بلافاصله مؤثر است.
اگر مصرف از روزهای دیگر چرخه آغاز شود، ممکن است تا ۷ روز زمان ببرد تا اثرگذاری کامل شود. در این مدت، بهتر است از یک روش پیشگیری مکمل مانند کاندوم استفاده کنید.
- مدت اثربخشی:
قرص باید هر روز در زمان مشخصی مصرف شود. در صورت قطع مصرف، محافظت در برابر بارداری به سرعت کاهش می‌یابد.
قرص‌های پروژسترونی (مینی‌پیل)
- شروع اثربخشی:
اگر در روز اول چرخه شروع شود، بلافاصله مؤثر است. در غیر این صورت، ۲ تا ۳ روز زمان برای اثرگذاری نیاز است.
- مدت اثربخشی:
این قرص‌ها نیز باید هر روز بدون وقفه و در ساعت مشخصی مصرف شوند. تأخیر بیش از ۳ ساعت می‌تواند اثر آن را کاهش دهد.
تزریق‌های ضدبارداری (Depo-Provera)
- شروع اثربخشی:
اگر تزریق در ۵ روز اول چرخه قاعدگی انجام شود، بلافاصله مؤثر است. در غیر این صورت، ممکن است تا ۷ روز زمان نیاز باشد.
- مدت اثربخشی:
هر تزریق تا ۳ ماه از بارداری پیشگیری می‌کند. برای حفظ اثر، تزریق‌ها باید به موقع تکرار شوند.
آی‌یودی (IUD)
- آی‌یودی مسی:
بلافاصله پس از نصب مؤثر است و می‌تواند تا ۱۰ سال از بارداری جلوگیری کند.
- آی‌یودی هورمونی:
در صورت نصب در روزهای ابتدایی چرخه قاعدگی، بلافاصله مؤثر است. در غیر این صورت، ممکن است تا ۷ روز نیاز به مکمل پیشگیری باشد. این نوع آی‌یودی بسته به مدل می‌تواند بین ۳ تا ۷ سال مؤثر باشد.
ایمپلنت ضدبارداری
- شروع اثربخشی:
اگر در ۵ روز اول چرخه نصب شود، بلافاصله مؤثر است. در غیر این صورت، نیاز به ۷ روز مکمل پیشگیری دارد.
- مدت اثربخشی:
ایمپلنت می‌تواند تا ۳ سال از بارداری پیشگیری کند.
قرص‌های اورژانسی (Morning After Pills)
- شروع اثربخشی:
باید حداکثر تا ۷۲ ساعت پس از رابطه جنسی مصرف شوند. هرچه زودتر مصرف شوند، اثربخشی بالاتر است.
- مدت اثربخشی:
این قرص‌ها تنها برای پیشگیری از بارداری ناشی از یک رابطه محافظت‌نشده کاربرد دارند و اثر بلندمدت ندارند.
کدام شیوه‌ها برای پیشگیری از بارداری بهتر است؟
انتخاب روش مناسب به شرایط فردی، وضعیت سلامتی، سن، تعداد بارداری‌های قبلی، و نیازهای آینده بستگی دارد.
- برای زوج‌های جوان و بدون فرزند: استفاده از روش‌های برگشت‌پذیر مثل کاندوم یا قرص‌های ضدبارداری توصیه می‌شود.
- برای زنانی که بارداری بیشتری نمی‌خواهند: آی‌یودی یا روش‌های دائمی مثل بستن لوله‌های رحمی مناسب است.
- برای افرادی که رابطه جنسی محافظت نشده داشته‌اند: قرص‌های اورژانسی یا آی‌یودی مسی بهترین گزینه هستند.
نکته‌های مهم
- برای استفاده مؤثر از هر نوع داروی ضدبارداری، رعایت دستورالعمل‌های مصرفی بسیار مهم است.
- تأخیر در مصرف یا استفاده نادرست می‌تواند احتمال شکست روش را افزایش دهد.
- در صورت قطع هر کدام از این روش‌ها، زمان بازگشت به باروری متفاوت است. مثلاً پس از قطع قرص‌های ترکیبی، باروری معمولاً سریع بازمی‌گردد، اما پس از تزریق‌های هورمونی ممکن است چند ماه طول بکشد.
مشورت با پزشک برای انتخاب روش مناسب و دریافت اطلاعات دقیق‌تر توصیه می‌شود.
آگاهی از نحوه بارداری و روش‌های مختلف پیشگیری به افراد کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی دقیقی برای زندگی باروری خود داشته باشند. انتخاب روش مناسب باید با در نظر گرفتن نیازها، سلامتی و مشورت با پزشک انجام شود. همچنین، استفاده از روش‌های ترکیبی (مثل کاندوم به همراه قرص) می‌تواند ایمنی بیشتری فراهم کند. سلامت باروری نه تنها حق هر فرد است، بلکه گامی مهم برای بهبود کیفیت زندگی و خانواده‌ها محسوب می‌شود.
منابع:
- کتابخانه ملی طب – امریکا https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov
- انجمن حمایت از مادران باردار– امریکا https://americanpregnancy.org
تهیه شده توسط: تیم تولید محتوای فارم آنلاین