قارچ‌ها میکروارگانیسم‌هایی طبیعی هستند که در محیط اطراف ما، از خاک و گیاهان گرفته تا بدن انسان، یافت می‌شوند. در حالی که بسیاری از قارچ‌ها بی‌ضرر هستند یا حتی نقش مهمی در تعادل اکوسیستم بدن دارند، برخی از آن‌ها می‌توانند در شرایط خاصی باعث بیماری شوند. این دسته از قارچ‌ها می‌توانند ارگان‌های مختلف بدن انسان را درگیر کرده و در صورت عدم درمان، عوارض جدی به بار آورند. در این مقاله به بررسی جامع قارچ‌های بیماری‌زا در بدن انسان، ارگان‌های درگیر، نحوه تشخیص، درمان و پیشگیری از آن‌ها می‌پردازیم.
آنچه در این مقاله می‌خوانیم:
- انواع قارچ‌های بیماری‌زا در بدن انسان
- قارچ‌ها چه اندام‌ها یا ارگان‌هایی را درگیر می‌کنند؟
- نحوه تشخیص انواع قارچ در بدن چگونه است؟
- قارچ‌ها چگونه به ما آسیب می‌رسانند؟
- اگر بیماری های قارچی درمان نشوند، چه مشکلاتی ایجاد می‌کنند؟
- نحوه درمان قارچ‌ها در بدن به چه صورت است؟
- پیشگیری از بروز قارچ‌ها در بدن
- نقش ایمنی بدن در ابتلا یا پیشگیری از عفونت‌های قارچی
- مکمل‌های تغذیه‌ای مؤثر در پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
انواع قارچ‌های بیماری‌زا در بدن انسان
قارچ‌های بیماری‌زا را می‌توان بر اساس محل تأثیر، شدت بیماری و نوع قارچ طبقه‌بندی کرد. مهم‌ترین دسته‌ها عبارت‌اند از:
قارچ‌های سطحی (Superficial mycoses)
این قارچ‌ها لایه‌های سطحی پوست، مو و ناخن را درگیر می‌کنند:
- درماتوفیت‌ها مانند Trichophyton, Microsporum, Epidermophyton
- کاندیدا آلبیکانس (Candida albicans)
قارچ های جلدی و مخاطی (Cutaneous and mucocutaneous mycoses)
قارچ های جلدی و مخاطی شامل عفونت‌هایی در پوست، ناخن و غشاهای مخاطی دهان، واژن یا دستگاه گوارش.
- برفک دهان
- کاندیدیاز واژینال
قارچ‌های زیرجلدی (Subcutaneous mycoses)
قارچ‌های زیرجلدی پس از ورود از طریق زخم یا بریدگی به بافت زیر پوست نفوذ می‌کنند. مانند:
Sporothrix schenckii که عامل ایجاد اسپروتریکوس است.
قارچ‌های سیستمیک یا عمقی (Systemic or deep mycoses)
درگیری ارگان‌های داخلی مانند ریه، مغز، قلب و خون.
- Aspergillus fumigatus
- Cryptococcus neoformans
- Histoplasma capsulatum
- Pneumocystis jirovecii
قارچ‌ها چه اندام‌ها یا ارگان‌هایی را درگیر می‌کنند؟
قارچ‌ها می‌توانند تقریبا هر بخشی از بدن را تحت تأثیر قرار دهند. بسته به نوع قارچ و وضعیت ایمنی بدن، محل درگیری متفاوت خواهد بود. در جدول زیر به مرور ارگان، نوع قارچ و عفونت رایج در اثر ابتلا به قارچ می پردازیم :
ارگان (بافت) | نوع قارچ شایع | عفونت های رایج |
پوست | درماتوفیت ها ، کاندیدا | قارچ پا، کرم حلقوی، کاندیدیاز پوستی |
ناخن | درماتوفیت ها ، مخمرها | ناخن قارچی |
دهان و حلق | کاندیدا آلبیکانس | برفک دهان |
واژن | کاندیدا آلبیکانس | عفونت واژینال قارچی |
ریه ها | آسپرژیلوس ، هیستوپلاسما | آسپرژیلوز، هیستوپلاسموز |
مغز و سیستم عصب | کریپتوکوکوس | مننژیت قارچی |
خون | انواع قارچ های فرصت طلب | قارچ خونی، سپسیس قارچی |
نحوه تشخیص انواع قارچ در بدن چگونه است؟
تشخیص عفونت قارچی نیازمند روش‌های مختلف آزمایشگاهی و بالینی است:
معاینه بالینی برای تشخیص عفونت قارچی
- بررسی علائم ظاهری مثل خارش، پوسته‌ریزی، تغییر رنگ پوست یا ناخن
- بررسی سابقه‌ی پزشکی بیمار
آزمایش‌های آزمایشگاهی برای تشخیص عفونت قارچی
- میکروسکوپی مستقیم (استفاده از KOH یا رنگ‌آمیزی گرم برای دیدن هیف یا مخمر)
- کشت قارچی روی محیط‌های مخصوص مانند Sabouraud agar
- آزمایش خون برای بررسی آنتی‌بادی یا آنتی‌ژن‌های قارچی
- آزمایش PCR برای تشخیص دقیق DNA قارچ‌ها
- تصویربرداری (CT یا MRI) برای عفونت‌های عمیق مانند آسپرژیلوز ریوی یا مننژیت
قارچ‌ها چگونه به ما آسیب می‌رسانند؟
قارچ‌ها به روش‌های مختلف به بدن آسیب می‌زنند:
- تهاجم مستقیم: قارچ‌ها می‌توانند وارد سلول‌ها شده و آن‌ها را تخریب کنند.
- التهاب و پاسخ ایمنی: بدن به قارچ‌ها پاسخ ایمنی نشان می‌دهد که خود می‌تواند باعث آسیب بافتی شود.
- تولید سموم: برخی قارچ‌ها مانند Aspergillus می‌توانند مایکوتوکسین تولید کنند.
- تخریب سدهای دفاعی بدن: به‌ویژه در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف
اگر بیماری های قارچی درمان نشوند، چه مشکلاتی ایجاد می‌کنند؟
عدم درمان عفونت‌های قارچی می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:
- مزمن شدن عفونت‌های پوستی و ناخنی
- انتقال عفونت به دیگران
- عفونت‌های سیستمیک کشنده (مانند کریپتوکوکوزیس یا آسپرژیلوزیس)
- ناباروری یا مشکلات تناسلی در موارد عفونت‌های واژینال مزمن
- مننژیت قارچی در بیماران با HIV یا نقص ایمنی
- سپسیس قارچی که می‌تواند منجر به مرگ شود.
نحوه درمان قارچ‌ها در بدن به چه صورت است؟
درمان قارچ بستگی به محل درگیری، شدت بیماری و وضعیت ایمنی بیمار دارد:
- درمان عفونت‌های سطحی (پوست، مو، ناخن)
- درمان کاندیدیاز دهانی یا واژینال
- درمان قارچ‌های سیستمیک یا ریوی
- درمان مننژیت قارچی (کریپتوکوکوزیس)
درمان عفونت‌های سطحی (پوست، مو، ناخن)
- داروهای موضعی: کلوتریمازول، تربینافین، میکونازول
- داروهای خوراکی: فلوکونازول، تربینافین، ایتراکونازول (برای ناخن و پوست مقاوم)
درمان کاندیدیاز دهانی یا واژینال
- دهانی: شستشو با نیستاتین، قرص فلوکونازول
- واژینال: شیاف ضدقارچ، کرم موضعی، قرص خوراکی فلوکونازول
درمان قارچ‌های سیستمیک یا ریوی
- داروهای سیستمیک قوی مانند آمفوتریسین B، وریکونازول، کاسپوفونگین
- درمان طولانی‌مدت و تحت نظر پزشک عفونی
درمان مننژیت قارچی (کریپتوکوکوزیس)
- آمفوتریسین B + فلوسیتوزین، سپس فلوکونازول بلندمدت
- بستری و مراقبت ویژه
پیشگیری از بروز قارچ‌ها در بدن
راهکارهای عمومی پیشگیری از بروز قارچ در بدن
- رعایت بهداشت فردی (خشک نگه داشتن پوست، شستن دست و پا)
- استفاده از کفش و لباس نخی و خشک
- خودداری از مصرف آنتی‌بیوتیک بی‌رویه (که باعث برهم خوردن فلور نرمال بدن می‌شود)
- خودداری از تماس با خاک یا حیوانات آلوده
- عدم استفاده مشترک از وسایل شخصی (مانند حوله، شانه، کفش)
راهکارهای پیشگیری از بروز قارچ در بیماران با نقص ایمنی
- پرهیز از مکان‌های پر از گرد و خاک یا کپک
- مصرف پیشگیرانه داروهای ضدقارچ در برخی بیماران پیوندی یا سرطانی
نقش ایمنی بدن در ابتلا یا پیشگیری از عفونت‌های قارچی
ایمنی بدن مهم‌ترین عامل در کنترل قارچ‌ها است. در بدن سالم، سیستم ایمنی قارچ‌ها را به‌سرعت شناسایی و نابود می‌کند. اما در شرایط زیر، احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد:
- بیماران مبتلا به HIV/AIDS
- افراد دچار سرطان، دیابت، یا تحت شیمی‌درمانی
- مصرف‌کنندگان کورتون یا داروهای سرکوب‌کننده ایمنی
- نوزادان یا سالمندان با سیستم ایمنی ضعیف‌تر
راه‌های مؤثر در تقویت سیستم ایمنی
- تغذیه مناسب
- خواب کافی
- کاهش استرس
- فعالیت بدنی منظم
مکمل‌های تغذیه‌ای مؤثر در پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
مکمل‌های تغذیه‌ای می‌توانند نقش مؤثری در پیشگیری یا بهبود عفونت‌های قارچی داشته باشند، به‌ویژه از طریق تقویت سیستم ایمنی بدن، تنظیم فلور میکروبی بدن (به‌خصوص در روده و واژن) و کاهش عوامل زمینه‌ساز مثل قند خون بالا یا کمبود ویتامین‌ها.
در ادامه، فهرستی از مکمل‌هایی که در بازار ایران به‌طور رایج موجود هستند و در منابع علمی نیز اثرات آن‌ها بر سلامت ضدقارچی یا ایمنی بدن گزارش شده، ارائه می‌دهم:
پروبیوتیک‌ها (Probiotics)
- حاوی باکتری‌های مفید مثل Lactobacillus و Bifidobacterium
- به بازگرداندن تعادل میکروبی در روده و واژن کمک می‌کنند
- مؤثر در پیشگیری از کاندیدیازیس واژینال، گوارشی و دهانی
مکمل‌های پروبیوتیک موجود در ایران برای پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
- فمی لاکت (Femi Lact) – مخصوص بانوان
- بیوگایا (BioGaia)
- کپسول پروفم
- لاکتوفم (Lactofem)
- فورتی فلورا (FortiFlora) – در دامپزشکی هم کاربرد دارد، ولی نسخه انسانی مشابه موجود است.
ویتامین D
- کمبود ویتامین دی با ضعف ایمنی و افزایش عفونت‌های قارچی ارتباط دارد.
- به خصوص در بیماران دچار عفونت‌های مکرر یا مزمن
مکمل‌های ویتامین D موجود در ایران برای پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
- ویتامین D3 1000 یا ۲۰۰۰ واحد از برندهای: ویتافیت، یوروویتال، آپوویتال، هلث برست، ویواتیون
- قرص جوشان D3 نچرال ورلد
زینک (روی)
- برای عملکرد درست گلبول‌های سفید حیاتی است
- کمبود آن می‌تواند به عفونت‌های قارچی پوستی و دهانی منجر شود
مکمل‌های زینک موجود در ایران برای پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
- زینک پلاس (Zinc Plus) از برندهای یوروویتال، ویتافیت، های هلث
- اکتی زینک (ActiZinc)
ویتامین C
- آنتی‌اکسیدان قوی و تقویت‌کننده‌ی سیستم ایمنی
- ممکن است به کاهش التهاب ناشی از عفونت قارچی کمک کند
مکمل‌های ویتامین C موجود در ایران برای پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
- ویتامین C جوشان ایران دارو
- قرص ویتامین C 500 یا ۱۰۰۰ میلی‌گرم برندهای: نچرال ورلد، های هلث
عصاره سیر (آلیسین)
- دارای خاصیت ضدقارچ طبیعی به‌خصوص علیه Candida albicans
- همچنین تقویت‌کننده ایمنی بدن
مکمل‌های آلیسین موجود در ایران برای پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
- گارسین (Garcin) – عصاره سیر
- کپسول سیر باریج (Barij Garlic)
اُرگانیک سیلینیوم (Selenium)
- آنتی‌اکسیدان و ضدالتهاب قوی
- مؤثر در کنترل عفونت‌های قارچی مزمن و تقویت ایمنی
مکمل‌های سیلینیوم موجود در ایران برای پیشگیری یا سرعت بهبود عفونت های قارچی
- سلنیوم پلاس یوروویتال
- سلن پلاس آپوویتال
اسید کپریلیک (Caprylic Acid)
- یک اسید چرب طبیعی موجود در نارگیل با خاصیت ضدقارچ قوی
- به‌ویژه در درمان کاندیدا گوارشی مفید است
برای خرید انواع مکمل برای پیشگیری از عفونت‌های قارچی با تخفیف ویژه به سایت داروخانه فارم آنلاین مراجعه کنید. با تضمین اصالت کالا، قیمت مناسب و ارسال سریع به سراسر کشور
نکات مهم:
- مصرف مکمل باید زیر نظر پزشک یا داروساز باشد، به‌ویژه در بیماران دیابتی، باردار یا دارای بیماری‌های زمینه‌ای.
- مکمل‌ها جایگزین درمان دارویی نیستند، بلکه مکمل درمان محسوب می‌شوند.
- اگر دچار عفونت قارچی فعال یا مزمن هستید، مراجعه به پزشک ضروری است.
نتیجه‌گیری
قارچ‌ها، اگرچه در بسیاری موارد بی‌خطر هستند، اما می‌توانند در شرایط خاصی باعث بیماری‌های جدی در بدن انسان شوند. آگاهی از انواع قارچ‌ها، محل درگیری آن‌ها، علائم و راهکارهای درمان و پیشگیری، نقش اساسی در حفظ سلامت فردی دارد. به ویژه در بیمارانی با سیستم ایمنی ضعیف، تشخیص زودهنگام و درمان سریع می‌تواند نجات‌بخش باشد. با رعایت اصول بهداشتی و توجه به علائم اولیه، می‌توان از بروز بسیاری از عفونت‌های قارچی جلوگیری کرد.
اگر شما یا اطرافیانتان با مشکلات قارچی درگیر هستید یا سوالی درباره علائم، تشخیص یا درمان دارید، سوالاتتان را در بخش دیدگاه مطرح کنید. در اولین فرصت پاسخگو خواهیم بود. 🙂
منابع:
- Murray, P. R., Rosenthal, K. S., & Pfaller, M. A. (2021). Medical Microbiology (9th ed.). Elsevier.
- فصل‌های مربوط به Mycology (قارچ‌شناسی پزشکی) و عفونت‌های قارچی سیستمیک و سطحی.
- Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases (2020).
- مرجع اصلی در زمینه بیماری‌های عفونی از جمله عفونت‌های قارچی در بیماران با نقص ایمنی.
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – Fungal Diseases section
- راهنماهای بالینی، علائم، درمان، و اطلاعات اپیدمیولوژیک مربوط به قارچ‌ها.
- World Health Organization (WHO) – Fungal infections overview
- اطلاعات جهانی درباره تهدید فزاینده عفونت‌های قارچی.
- Kauffman, C. A., et al. (2020). Clinical practice guidelines for the management of candidiasis: 2020 update by the Infectious Diseases Society of America (IDSA).
- مرجع درمانی استاندارد برای انواع کاندیدیازیس و دیگر عفونت‌های قارچی.
- دکتر محمدرضا بلورچی – قارچ‌شناسی پزشکی (Medical Mycology)، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران، چاپ ۱۳۹۸.
- منبع فارسی معتبر در زمینه قارچ‌های بیماری‌زا در ایران.
تهیه شده توسط: تیم تولید محتوای فارم آنلاین